Sista dagen

Till min förvåning blev jag så rörd under min sista ­dag på projektet att jag grät när jag fick säga adjö till barnen på barnhemmet. Det var inte ens planerat som en del av mitt projekt att jag ska tillbringa så mycket tid där men det bara blev så. Jag tyckte bäst om att vara där under de senaste veckorna då det hände mindre och mindre i skolan – först på grund av att barnen fick plugga till sina prov och sedan för att det var lovstämning och de hade ingen lust att göra något. Däremot nio underbara barn på barnhemmet ville alltid göra lite pyssel och varje dag välkomnade mig med ”Kasia!!! Vad ska vi göra idag?”. När jag började jobba på skolan, skulle jag aldrig tro att de barnen ska jag trivas bäst med. När de är i skolan beter de sig ganska dåligt, de vill inte samarbeta och inte sällan är de aggresiva mot andra barn och lärare. När de är hemma kan de vara lite jobbiga också men det går inte att jämföra. Oftast är de glada, villiga att pyssla, leka, prata, krama. Jag får tyvärr inte publicera foton på de barnen men ni får se några av de fina bilder jag fick från dem.

Jo mer tid tillbringade jag på barnhemmet, desto oftare tänkte jag på att en dag i framtiden skulle jag kunna adoptera ett barn. Då kom det en nyhet att ett par syskon kommer att bli adopterad till USA i januari. Jag blev så glad för deras skull, särskilt att det inte är så ofta man adopterar så pass stora barn (9 och 12 år) och att pojken har säkert någon slags syndrom – han är mycket inteligent men har problem med sociala relationer och med att anpassa sig. Jag är säker på att de ska få rätt utbildning och en chans för ett mycket bättre liv. Deras adoptiva föräldrar gjorde fina böcker men foton på deras nya hem, nya familj och nya stad så jag fick föreställa mig lite gran hur det kommer att se ut för dem.

Gjorde jag skillnad då? Jo, lite, tror jag. Jag tror att all tid jag spenderade med barnen på barnhemmet då vi verkligen GJORDE något tillsammans har större betydelse för dem än att få godis och leksaker som ingen sedan leker med dem. Jag har märkt också att allt pyssel vi gjorde väckte deras kreativitet, för de började göra saker själva när jag inte var där. Och det fanns igen som skulle läsa för dem! För de andra barnen, som jag fick spontant bekräftat av en lärare, det viktigaste var att få träffa personer med annan bakgrund. De flesta sällan går ut sin kvarter, har ganska tuffa förhållanden hemma och upprepar samma scenario – tjejer blir tonårsmammor och killar ofta hamnar i kriminalvärlden. Jag ser inte särskilt ljus framtid för de flesta barnen men sanningen är att några stycken hade genuint intresse i vilka länder vi volontärer kommer ifrån och vilken utbildning eller jobb vi har. Det är bara att hoppas att vi har inspirerat dem lite till att upptäcka något utanför deras kvarter.

Samma dag flyttade jag också ut från min världsfamilj, här hade jag inte lika starka känslor. Även om de är bra människor, har jag inte utvecklat någon nära relation till dem. Nu är jag kvar i Costa Rica två veckor till som en liten semester innan jag kommer tillbaka till mitt vanliga liv. Jag ska upptäcka lite mer av landet med mina kompisar både härifrån och från Sverige. Rapporten från resorna och en större sammanfatning av min vistelse här kommer i fortsättningen!

Sama się zdziwiłam, ale popłakałam się, jak przyszło mi się pożegnać z dziećmi z domu dziecka. To nawet nie było w planie projektu, żebym spędziła tam tak dużo czasu, ale tak wyszło, że najlepiej czułam się właśnie tam podczas ostatnich tygodni. W szkole działo się coraz mniej, najpierw z powodu przygotowań do egzaminów, czy sprawdzianów, a potem przez przedwakacyjną atmosferę. Za to dziewiątka wspaniałych dzieci z domu dziecka zawsze miała ochotę, żeby coś zrobić i zawsze witały mnie ”Kasia!!! Co dzisiaj robimy?”. Nigdy bym nie pomyślała, że to właśnie z tymi dziećmi będę mieć najlepszy kontakt, bo na początku to właśnie te dzieci sprawiały najwięcej problemów w szkole, najczęściej nie chciały współpracować i były agresywne w stosunku do innych dzieci i nauczycieli. W swoim domu też potrafią psocić, ale jest to nie do porównania. Najczęściej są wesołe i chcą coś robić, bawić się, rozmawiać, przytulać. Niestety nie mogę opublikować zdjęć tej wesołej grupki, ale możecie zobaczyć parę rysunków, które od nich dostałam.

Im więcej czasu spędzałam w somu dziecka, tym częściej myślałam o tym, że kiedyś w przyszłości mogłabym kogoś adoptować. Wtedy dowiedziałam się, że jedna para rodzeństwa zostanie adoptowana do USA w styczniu. Niespodziewana wiadomość, ale bardzo się ucieszyłam, szczególnie, że rzadko się zdarza adopcja tak dużych dzieci (9 i 12 lat), a młodszy brat ma zapewne jakiś syndrom, bo jest bardzo inteligentny, ale ma problemy z relacjami społecznymi, dostosowaniem się itp. Na pewno pójdą do odpowiedniej szkoły i dostaną szansę na pod wieloma względami lepsze życie. Nowi rodzice zrobili fotoksiążki ze zdjęciami nowego domu, nowej rodziny i nowego miasta, także mogę sobie chociaż trochę wyobrazić, jak będzie wygladało ich nowe życie.

A zatem, czy zrobiłam różnicę? Myślę, że trochę tak. Wydaje mi się, że cały ten czas, który spędziłam z dziećmi, gdzie faktycznie coś razem ROBILIŚMY jest o wiele ważniejszy dla nich od wszystkich słodyczy i zabawek, które dostają, a którymi potem nie ma się kto z nimi bawić. Zauważyłam też, że wszystkie rzeczy z papieru, które robiliśmy, pobudziły w dzieciach kreatywność, bo zaczęły wymyślać swoje własne rzeczy pod moją nieobecność. I nie było nikogo, kto by im poczytał! Dla innych dzieci, co zostało mi spontanicznie potwierdzone przez jedną nauczycielkę, najważniejsza była możliwość spotkania osób z innego środowiska niż one same. Większość z nich nigdy nie wychodzi poza swoją dzielnicę, mają dosyć trudne warunki w domach i często powtarzają ten sam scenariusz – dziewczyny wcześnie zostają matkami, a chłopcy wkraczają na drogę kryminalną. Nie widzę kolorowo przyszłości większości tych dzieci, które spotkałam, ale prawdą jest, że kilka z nich wykazywało szczere zainteresowanie tym, z jakich krajów pochodzę ja i inni wolontariusze, do jakiej szkoły chodzliśmy, czy jaką mamy pracę. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że trochę ich zainspirowaliśmy do poszerzenia horyzontów i wyjścia poza swoja dzielnicę.

Tego samego dnia wyprowadziłam się też z domu mojej rodziny goszczącej, ale nie miałam równie silnych uczuć z tym związanych. Nawet jeśli uważam, że to dobrzy ludzie, nie nawiązalliśmy szczególnie bliskich relacji. Teraz mam dwa tygodnie wakacji w Kostaryce zanim wrócę do swojego normalnego życia. Mam zamiar odkryć jeszcze trochę tego kraju z moimi znajomymi zarówno stąd, jak i ze Szwecji. Relacja z podróży i jakieś większe podsumowanie mojego pobytu w Kostaryce następnym razem!

Eko Costa Rica

Costa Rica är känd för sin miljövänlighet, biologisk mångfald och ekoturism. Nu efter nästan tre månader här kan jag säga några ord om det men det blir alldeles subjektivt. Jag har läst lite och pratat med folk men det var ingen seriös undersökning.

En av de finaste saker här är att man får resa runt utan att se någon industri och att all energi kommer från naturliga källor - vatten- och vindkraft. Samtidigt mina personliga erfarenheter av att bo i San José är långt ifrån att vara miljövänliga. Luften är sämre än jag har någonsin upplevt tidigare (avgaser), jag har aldrigt ätit så mycket kött och jag producerar mycket skräp som inte går att återvinna (bl.a. får man allt inpackat i tusen plastpåsar). Det verkar dock att det börjar hända saker med källsortering och återvinning och jag är övertygat om att det kommer att bli bättre inom några år.

Det verkar också att majoritetet av folk är medvetna om miljöfrågor. Det finns artiklar som rör miljö på något sätt varje dag i dagstidningar. Folk är också stolta över Costa Ricans natur och har oftast kunskap om den. I den korta artikeln på engelska kan man läsa om den senaste undersökning som visar att nästan alla invånare är medvetna om klimatförändringar och de nämnar samma saker som jag som största miljöproblem - luftförorening och sophantering.

Den biologiska mångfalden är verkligen otrolig och det är något att vara stolt över men det är få som nämnar att under de senaste 50 åren antalet arter har minskat kraftigt och vissa arter som t.ex. aror håller på att försvinna. Positivt att det finns massor med projekt som har som mål att skydda vissa arter. En annan bra sak är ekoturism som växer, men uttrycket "eko", som överallt, är använt lite för mycket, ofta för att tjäna lite extra pengar. Det finns fortfarande folk som inte tar hänsyn till naturen och jag tror att turismen är på väg att förstöra många fina ställen.

Generellt sett har jag en positiv bild av det hur Costa Rica jobbar för naturen. Det är inte perfekt än men mycket har redan gjorts och man ser att de är på rätt spår. Stor respekt för det, för i den delen av världen, där man har många andra problem att lösa och saker att utveckla, att sätta naturen så högt på prioriteringslista är inte så självklart!

Vattenkraftverk. Elektrownia wodna.

Vindkraftspark som jag fick chans att besöka.
Elektrownia wiatrowa, którą miałam okazję odwiedzić.

Intressant, vackert och stör inte kossorna.
Interesujące, piękne i nie przeszkadza krowom.

På tal om biologik mångfald, hem till otroligt många arter. Vulkan Arenal, en till som gömmer sig bakom molnen. Under andra omständigheter är den en perfekt kon.
Jeśli mowa o bioróżnorodności, to miejsce jest niewiarygodnie bogate w gatunki. Wulkan Arenal, jeszcze jeden, który kryje się za chmurami. W innych okolicznościach ma kształt idealnego stożka. 

Vardag i San Jose. Allt står mer än rör på sig och producerar samtidigt mängder av avgaser.
Codzienność w San Jose. Wszystko bardziej stoi niż jedzie i produkuje jednocześnie masy spalin. 

Kostaryka słynie ze swoich działań na rzecz środowiska, różnorodności biologicznej i ekoturystyki. Teraz, po prawie trzech miesiącach pobytu tutaj, mogę powiedzieć parę słów na ten temat, chociaż będą to tylko subiektywne odczucia. Trochę czytałam i rozmawiałam z ludźmi, ale nie był to żaden poważny research z mojej strony.

Jedną z fajniejszych rzeczy w tym kraju jest to, że podróżując wszędzie dookoła nie widzi się w ogóle przemysłu, a cała energia pochodzi ze źródeł odnawialnych – wody i wiatru. Jednocześnie moje osobiste doświadczenia mieszkania w stolicy mają niewiele wspólnego z przyjaznością środowisku. Nigdy wcześniej nie doświadczyłam aż tak zanieszczyczonego powietrza (spaliny), ani nie jadłam tak dużo mięsa, a poza tym produkuję strasznie dużo śmieci, które nie idą do recyklingu (składa się na to m.in. to, że wszystko pakują w mnóstwo foliowych torebek). Trzeba jednak przyznać, że widać, że praca nad recyklingiem zaczyna się na poważnie i zapewne za kilka lat sytuacja będzie o wiele lepsza.

Wydaje się, że większość ludzi jest świadoma problemów, które wiąża się z ochroną przyrody. Każdego dnia w gazecie ukazują się artykuły, które w jakiś sposób dotyczą środowiska naturalnego. Ludzie są też dumni z bogactwa natury i najczęściej mają o niej wiedzę. W tym krótkim artykule po angielsku można przeczytać o niedawnym badaniu, które pokazuje, że niemal wszyscy obywatele są świadomi zmian klimatycznych i wymieniają te same rzeczy, co ja, jako największe problemy - zanieczyszczenie powietrza i gospodarkę odpadami.

Różnorodność biologiczna jest faktycznie niewiarygodna i można być z tego dumnym, jednak mało kto wspomina o tym, że liczba gatunków zmniejszyła się gwałtownie w ciągu ostatnich 50 lat, a niektóre niegdyś popularne gatunki, jak np. ara, są na wyginięciu. Pozytywne jest to, że widać wiele projektów, które mają na celu ochronę konkretnych gatunków. Inna dobra rzecz to ekoturystyka, która cały czas się rozwija, jednak przedrostek ”eko”, jak wszędzie, jest trochę nadużywany, często żeby po prostu trochę więcej zarobić. Ciągle zdarzają się ludzie bez szacunku dla natury i wydaje mi się, że turystyka zniszczy wiele pięknych miejsc.

Ogólnie rzecz biorąc mam pozytywny obraz tego, jak Kostaryka pracuje na rzecz natury. Może nie jest to jeszcze perfekcyjne, ale wiele już zrobiono, także widać, że wszystko zmierza w dobrym kierunku. Wielki szacunek za to, bo w tej części świata, gdzie jest wiele innych problemów do rozwiązania, tak wysoki priorytet dla natury wcale nie jest oczywisty!

Lite blandat

Det finns saker som man ser och vill berätta om Costa Rica men det finns aldrig någon rätt sammanhang så jag bestämde samla några i det här inlägget.

- Det finns folk här som använder vinterjackor och stövlar vid 18-20 grader.
- Det finns galler överallt, varje hus är fylld med galler, lås och allt möjligt skydd. Resultatet är ganska trist och ful.
- En barnvagn är en sällsynt sak. Det kan man förstå när man se trottoaer. Och trottoaer kan man förstå när man ser en flod istället för en väg. Så folk bär bara sina barn.
- Det finns ingen flytande diskmedel, bara som en pasta.
- När barn går för att bada i basängen på mitt projekt (katolsk organisation) måste de simma i vanliga kläder, de får inte visa sina kroppar.
- Äpple är en ganska exotisk frukt här så för folk på min arbetsplats var den mest attraktiva rätten i boken om polsk traditionell mat en äppelpaj. Jag fick baka den.
- Kulturen är billig här, åtminstone tidningar, bio och filmfestivaler. Så ska det vara, tycker jag. Böckerna är kanske lite för dyra och tyvärr läser folk väldigt lite. Jag har knappt sett någon läsa här på offentliga ställen och folkbiblioteken är få och verkar ganska döda.
- Skönhetsnormer av kvinnokroppen är mycket annorlunda. De ligger många kilo över den europeiska normen...
- Julsånger är så mycket mer optimistiska!
- Apelsiner och citroner är gröna.

Ceviche. En kall fisksoppa. Zimna zupa rybna. Pycha! 

Lite jul, lite patriotiska känslor. Klimat świąteczno-patriotyczny. 

Svensk kultur i Costa Rica! Det var jag som hämtade boken från Sverige.
Książka szwedzkiego autora w Kostaryce. Bo ją tam przywiozłam.

Są rzeczy, które obserwuję i chcę opowiedzieć o Kostaryce, ale zawsze brakuje kontekstu, więc zbieram tutaj:

- Niektórzy ludzie chodzą w zimowych kurtkach i kozakach przy 18-20 stopniach.
- Wszędzie są kraty, kłódki, druty kolczaste i tym podobne. Smutne i brzydkie.
- Rzadko można zobaczyć wózek dziecięcy. Co można zrozumieć patrząc na chodniki. Co można zrozumieć patrząc na rzeki płynące czasem ulicami. Więc ludzie noszą dzieci na rękach.
- Zamiast płynu do mycia naczyń jest pasta.
- W miejscu, w którym pracuję (organizacja katolicka, przypominam), jak dzieci idą na basen, to muszą pływać w normalnych ciuchach, bo nie mogą pokazywać ciał.
- Jabłka są dosyć egoztycznym owocem. Jak ludzie z mojej pracy oglądali książkę kucharską z polskimi przepisami, to najbardziej zachwycili się jabłecznikiem, przyszło mi upiec.
- Kultura jest tania, przynajmniej kino, festiwale filmowe i gazety. Tak powinno być! Z drugiej strony książki wcale nie są aż takie tanie i ludzie mało czytają. Prawie nigdy się nie widzi czytających ludzi w miejscach publicznych. Bibliotek jest mało i wygądają dosyć martwo.
- Normy piękności kobiecych ciał są inne niż w Europie. Dobrych parę kilogramów większe...
- Świąteczne piosenki są o wiele bardziej optymistyczne!
- Pomarańcze i cytryny są zielone. 

Ach, jak cudowna jest Panama!

När jag var barn en av mina favorita böcker var Janosch's "Våra drömmars land - En saga om hur den lilla björnen och den lilla tigern reser till Panama". Man kan hitta den uppläst på engelska på youtube om någon är intresserad. Björnen och tigern reser runt för att komma hem som de inte känner igen och för att konstatera att det är deras drömmars land, det kunde inte vara bättre. Jag har en känsla att min hela Costa Rica resa ska ha samma effekt när jag ska komma hem. 

Jag var i alla fall så nära Panama att jag kunde inte låta bli att åka dit. Det vara bara ett par dagar och ganska nära gränsen till Costa Rica, på arkipelagen Bocas del Toro. Själva gränsen mellan länderna är en grej i sig (vi åkte bus till gränsen och sedan en annan bus och en båt). Det är en jättegammal bro, med lösa plankor och många hål i, man kan bara krossa till fots och vara försiktigt med att inte ramla ner in i floden. 

Det är lätt att glömma bort att det regnar i tropiska länder också och jag var inte bra förberedd för det. Jag såg inte allt jag ville på grund av regnet men det var tillräckligt för att uppskatta naturen där, jag fick se en delfin, sjöstjärnor, pelikaner, sengångare, fladdermus, grodor och kolibri. (Också många gamar som är som duvor i stan). Det var spännande men samtidigt hade jag massa tankar om "naturen kontra turister". Särskilt synligt på en strand med sjösjtärnor där folk tränger sig vid högljud musik från barer och även om det står överallt på skyltarna att man inte får röra vid dem eller ta ut från vattnet så finns det folk som gör det ändå. Samma sak med alla motorbåtar som går till delfinernas vik och säkert finns det massa andra exempel på att turismen utsätter vissa arter för fara, inte bara i Central Amerika utan i hela världen. Det gör mig ledsen. 

Sist men inte minst fick jag smaka på lite extra lokal kultur för det var en helg i regionen och hela byn var fylld med folk och i två dagar var det paradmarscher med typisk musik och dans från regionen. Jag gillade det och blev lite avundsjuk av den starka kulturen som unga människor är stolta över, vill delta i och som är fylld med glädje. Filmen jag tog är tyvärr för stor för att bifoga här men det kommer några foton.  

Finaste vyn från en av öarna Zapatillas, hela gruppen av öarna är naturreservat.
Przepiękny widok z jednej z wysp Zapatillas, cała grupa wysp jest rezerwatem przyrody. 

Och finaste stränder.
I przepiękne plaże. 

När det inte regnar är det fint också på Carenero.
Jak nie pada jest też pięknie na wyspie Carenero. 

Super miejscówkę ktoś ma.

Musik... 

...och dans. 

Sjöstjärna. Rozgwiazda. 

Otroligt natur sett från den obligatoriska cykelturen.
Niesamowita natura widziana podczas obowiązkowej wycieczki rowerowej. 

Jätteläskigt ställe, mitt i ingenstans. Vi planerade gå genom hela grottan med en kompis men vi gav upp efter två försök. Jag har aldrig sett så många fladdermus på ett ställe, de syns, hörs, och flyger precis vid ditt huvud. Dessutom finns det massa stora spindlar, grodor och vem vet vad mer. Så fort ljuset utifrån inte syntes, bev det för obehagligt.

Przestraszne miejsce w środku niczego. Planowałam z koleżanką przejść całą tą grotę, ale zrezygnowałyśmy po dwóch próbach. W środku mieszkają setki nietoperzy, które widać, słychać i czuć jak przelatują obok twarzy. Poza tym tysiące wielkich pająków, żaby i kto wie, co jeszcze. Jak tylko kończyło się światło z zewnątrz robiło się naprawdę nieprzyjemnie...  

Gränsen Panama - Costa Rica. Przepiękna granica Panama - Kostaryka. 

Jak byłam mała, jedną z moich ulubionych książek była ”Ach, jak cudowna jest Panama” Janoscha. Jest po angielsku na youtube, jakby ktoś chciał. To historia Misia i Tygryska, którzy przemierzają świat w poszukiwaniu Panamy – kraju ich marzeń. W końcu docierają do swojego własnego domku, którego nie poznają, bo się trochę zarósł i dochodzą do wniosku, że to właśnie jest ich perfekcyjna kraina, kraj marzeń. Mam wrażenie, że do tych samych wniosków prowadzi mnie moja wyprawa do Kostaryki.

W każdym razie, będąc tak blisko Panamy, nie mogłam tam nie pojechać. Tylko na parę dni i blisko granicy z Kostaryką, na archipelag Bocas del Toro. Sama granica była niezłą atrakcją, bo ma postać starego mostu z dziurami i luźnymi deskami, także trzeba się trochę skupić, żeby przypadkiem nie stać się pokarmem dla krokodyli. Jedzie się autobusem do granicy, przejść można tylko pieszo nad rzeką i potem kontynuuje się panamskim busem i motorówką. Panamskie busy przypominają polskie, ludzi się trochę upycha, ile wejdzie.

Łatwo zapomnieć, że w tropikach też pada i trochę nie byłam przygotowana na tyle deszczu. Przez to nie udało mi się zobaczyć wszystkiego, co chciałam, ale to i tak wystarczyło. Natura jest zdumiewająca. Widziałam delfina, leniwce, pelikany, rozgwiazdy, nietoperze, żaby i kolibry. Plus sępy, które są jak gołębie w miasteczku, tylko wielkości kurczaka. Super, ale miałam też dużo myśli na temat ”natura kontra turyści”. Szczególnie na plaży rozgwiazd, gdzie ludzie cisnęli się przy muzyce z plażowych barów i mimo, że wszędzie dookoła pisze, że rozgwiazd nie wolno dotykać, ani tym bardziej wyciągać z wody, znajdują się ludzie, którzy i tak to robią. Podobnie embiwalentne odczucia co do ilości motorówek w zatoce delfinów i są jeszcze setki podobnych przykładów na to, jak turystyka dobija zagrożone gatunki, tak w Ameryce Centralnej, jak i na całym świecie. Smuci mnie to.

I na koniec wspomnę jeszcze o lokalnej kulturze. Mogłam zobaczyć trochę extra, bo w ten weekend było święto regionu i przez dwa ni przez miasteczko maszerowały parady z zespołami muzycznymi i tańcerzami. Bardzo mi się podobało i byłam trochę zazdrosna o tą silną lokalną kulturę, o to, że młodzi ludzie mają chęć w niej uczestniczyć i że tyle w tym wszystkim radości i pozytywnych rytmów. Film, który nakręciłam jest niestety za duży, żeby tu zamieścić, ale jest parę fotek.   

Bra dagar i skolan / Dobre dni w szkole

Att jobba på Obras är antingen jättetråkigt eller jättetacksamt. Nyligen har jag haft några bra dagar efter några då jag inte ens hade lust att gå dit. En bra grej var att jag organiserade ett litet bibliotek med sagor i ett skåp som går att låsa så det finns en chans att böckerna överlever. Ännu en gång till i mitt liv fick jag se att det räcker att ge böcker till barn och det fungerar som magi, man kan inte känna igen vissa jobbiga personer som blir som förtrollade. Mer på bilderna.

Världens enklaste klassificeringssystem.
Najprostszy system klasyfikacyjny na świecie. 

Pojkarna leker sagoteater. Mera böcker till barn!!!
Chłopcy bawią się w teatr bajek. Dać więcej książek dzieciom!!!

Min nya pojkvän är 7 år gammal och bor på barnhemmet. Han bad mig först om mitt telefonnummer för att ringa mig när jag är tillbaka i Sverige. En dag ska han åka dit och hitta mig, sa han. Och sedan ska vi förresten träffas i Kina där han kommer att bo, Det kan man se på bilden.
Mój nowy chłopak ma 7 lat i mieszka w domu dziecka. Najpierw mnie poprosił o numer telefonu, żeby mógł do mnie zadzwonić, jak wrócę do Szwecji. Potem powiedział, że kiedyś pojedzie do Szwecji i mnie tam znajdzie. A poza tym spotkamy się w Chinach, gdzie on będzie mieszkał, co widać na załączonym obrazku. 

Det här händer ganska ofta - prästen som driver hela organisationen har ett viktigt möte med stora givare. Då samlas det alla barn som befiinner sig på plats och sjunger en "tack-sång". Barnen är också tränade att vara supersnälla och söta och det har väldigt lite att göra med verkligheten men det är fint när de sjunger.

Dosyć typowa sytuacja - ksiądz założyciel organizacji ma spotkanie z ważnymi dobroczyńcami. Zbierają się wszystkie dzieci, które są na miejscu i śpiewają specjalną dziękczynną piosenkę. Dzieci są też wytrenowane, żeby być słodkie i grzeczne, niewiele ma to wspólnego z rzeczywistością, ale nie można powiedzieć, że nie śpiewają ładnie. 

Presenter jag fick från pojkar på barnhemmet. Jättesöt av dem, särskilt med tanke på att andra barn bara snor saker från mig.
Prezenty od chłopców z domu dziecka. Przesłodkie, szczególnie, że inne dzieci mi tylko kradną rzeczy. 

Moja praca w Obras jest albo strasznie nudna albo bardzo wdzięczna. Ostatnio miałam parę lepszych dni, po paru, kiedy wcale nie chciało mi się tam iść. Jedną z fajnych rzeczy jest to, że udało mi się zorganizować malutką bibliotekę z bajkami w zamykanej szafie, także jest szansa, że te książki przeżyją. Po raz kolejny byłam świadkiem tego, że wystarczy dać dzieciom książki do rąk, żeby niektóre zmieniły się nie do poznania, jak zaczarowane. Więcej za zdjęciach.  

Jul är här / Boże Narodzenie?

Jag fick en liten chock idag när jag kom in i huset på morgonen. Jag var borta den helgen och man kommer in i mitt rum utifrån så jag fick inte se hur hela huset förvandlades under helgen. Det blev en stor julgran och massor med juldekorationer överallt, jag har inte sett så mycket i hela mitt liv. Till och med i toan. Familjen säger att det är framför allt på grund av pojken som bor i huset men generellt sett alla verkar mycket mer fixerade på julen här än på många ställen i Europa. Spännande men också konstigt för dekorationerna är med snö, renar och allt annat som inte hör till landskapet här. Lustigt och förvirrande när det är 11 november och dessutom sommar ute!

Några blandade bilder som bonus:

Teatro Nacional, en pärla i San Jose. Zdarzają się też ładne rzeczy w San Jose. 

Julgranen. Choinka. 

Jag råkade dansa på det här stället. Skulle aldrig tro det! Zdarzyło mi się zatańczyć w tym miejscu. Sama w to nie wierzę!

Krater av vulkanen Poás där bakom molnen, jag har inte träffat någon som har verkligen sett den men det luktar vulkan!
Za chmurą krater wulkanu Poas. Jeszcze nie spotkałam nikogo, kto go faktycznie widział, w każdym razie pachnie wulkanem!

Molnskogen! Las mglisty.

Fjärilen representerar djurvärlden i det här inlägget.
Motyl reprezentuje dzisiaj świat zwierząt.

Dzisiaj obudziłam się i doznałam małego szoku. Nie było mnie przez weekend w domu, a wejście do mojego pokoju jest od zewnątrz, także dopiero rano zdałam sobie sprawę z tego, że dom doznał bożonarodzeniowej metamorfozy przez weekend. Wielka choinka plus niesamowita ilość świątecznych dekoracji, w życiu tyle nie widziałam w jednym domu, włączając toaletę (świąteczna nakładka na spłuczkę, na klapę, zasłonka do prysznica w mikołaje i parę reniferów na ścianach). Rodzina mówi, że to ze względu na domownika sześciolatka, ale mam wrażenie, że ludzie ogólnie świrują tu znacznie bardziej na punkcie świąt niż w wielu miejscach w Europie. Ciekawie, ale też strasznie dziwnie, bo wszystkie dekoracje są ze śniegiem, reniferami i wszystkim, co obce dla tutejszej kultury i klimatu. Trochę śmiesznie i czuję się skołowana tym wszystkim, szczególnie, że jest 11 listopada i jak dla mnie jest lato!

Hälften / Połowa

Det har gått hälften av min tid här och det känns som ett bra tillfälle till en liten sammanfattning. Ingen lätt uppgift. Tiden går ganska fort men samtidigt känns det som om jag har bott här minst ett halvår.

Några saker som jag har vänt mig vid även om jag först trodde att det skulle bli omöjligt:

- ljudnivå (överallt - hemma, på gatan, i skolan)

- kollektivtrafik

- trafik överhuvudtaget 

- massor av människor överallt

- maten (ris och bönor till allt och inte mycket mer än så, min "favorit" rätt - spagetti med ris) 

Några saker som jag ändå saknar ibland:

- tystnad

- att vara ensam

- att vara självgående (allt från att bestämma vad och när jag äter till att gå ut på natten och komma hem själv med kollektivtrafik utan att bry sig för mycket)

- ett riktigt jobb

- ren luft

- min cykel

- Iyengar yoga

- ost 

Några saker som jag har lärt mig:

- att uppskatta mitt vanliga liv, jag har insett hur lycklig jag är av att vara vem jag är och leva var jag gör just nu och ha sådana förutsättnignar som jag har haft och göra vad jag gör... Inte så att jag har aldrig uppskattat det förut men från det perspektivet syns det bättre.

- tålamod

- inget nytt men bekräftat - folk är samma i hela världen

- lite om hur vissa saker fungerar, som välgörenhetsörganisationer eller vissa fattigdomsmekanismer, inget är svart eller vit

Några saker som gör mig glad här:

- naturen

- vänner

- barn jag jobbar med

Jag är nu en origamitant i skolan, ibland en sagotant. Jag hör någon ropa "Kasia!!!" 50 gånger om dagen, jag har visat 200 gånger hur man gör en groda av papper, jag får kramar och pussar varje dag och till och med gulliga presenter. Samtidigt kan jag få en flygande penna i pannan, en spark, snor här och där och jag har lärt mig skrika på barnen. Bara lite, ingenting jämfört med standarder.

Upphitat bland San Josés gator. Znalezione na jednej z ulic San José.  

Jestem mniej więcej w połowie mojego pobytu tutaj i czuję, że czas na małe podsumowanie, chociaż nie jest to łatwe zadanie. Czas leci dosyć szybko, a jednocześnie mam wrażenie, że jestem tu już z pół roku.

Kilka rzeczy, do których się przyzwyczaiłam, nawet jeśli na początku wydawało mi się to niemożliwe:

- hałas (wszędzie – w domu, na ulicy, w szkole)

- komunikacja publiczna

- ruch drogowy ogólnie

- tłumy ludzi

- jedzenie (ryż i fasola do wszystkiego i poza tym niewiele, moje ”ulubione” danie – spagetti z ryżem)

Kilka rzeczy, których mimo wszystko czasem mi brakuje:

- cisza

- bycie samą

- bycie samodzielną (we wszystkim, od decydowania, kiedy i co jem, po możliwość wracania samej w nocy bez specjalnego przejmowania się)

- prawdziwa praca (kto by pomyślał?)

- czyste powietrze

- mój rower

- Iyengar joga

- żółty ser

Kilka rzeczy, których się nauczyłam:

- doceniać moje normalne życie, uświadomiłam sobie, jakie mam szczęście, że jestem tym kim jestem, żyję tam, gdzie żyję, miałam takie możliwości, jakie miałam, robię to, co robię... Nie żebym nigdy wcześniej tego nie doceniła, ale z tej perspektywy widzę to wyraźniej.

- cierpliwość

- nic nowego, ale potwierdzone – ludzie są wszędzie tacy sami

- trochę o tym, jak niektóre rzeczy funkcjonują, np. organizacje charytatywne albo mechanizmy biedy, nic nie jest czarno-białe.

Kilka rzeczy, które mnie tu cieszą:

- natura

- przyjaciele

- dzieci, z którymi pracuję.

W szkole zostałam panią od origami, w przerwach jestem panią od bajek. Słyszę, jak ktoś woła ”Kasia!!!” średnio 50 razy dziennie, pokazałam z 200 razy, jak zrobić żabę z papieru, dostaję uściski i buziaki każdego dnia, a czasem nawet urocze prezenty. Jednocześnie mogę dostać ołówkiem w czoło, kopniaka, smarki tu i ówdzie i nauczyłam się krzyczeć na dzieci. Chociaż tylko trochę, nic w porównaniu z panującymi standardami.

Rio Perdido

Ett till paradis i Costa Rica. Den här gången ett väldigt exklusivt - Río Perdido. Det verkar inte vara särskilt känt ställe, det ligger mitt i ingenstans, en lång bilresa från San José och det är en hel komplex med bungalower, pooler, restaurang etc. plus olika aktiviteter. Jag skulle aldrig åka dit om inte min kompis som tog mig dit. Jag tyckte om stilen där, allt var jättenkelt, naturligt och gjort med smak och naturen var förstås otroligt vackert. Vi stannade bara för en dag för att åka zipline, äta lunch och njuta av varma källor. 

Vad kan man säga? Jag älskar zipline och den var bra gjord, mycket varierad och med utsikten över kanjon, vatenfall, skog och vulkaner. Man kan inte önska mer än så. Sedan ett idylliskt landskap vid floden och vattnet som kommer direkt från vulkanen är varmt som ett bad, jag kunde stanna där i timmar!

På vägen dit besökte vi också Centro de Rescate Las Pumas - ett ställe som liknar ett djurpark med den skillnaden att djuren som bor där är räddade - antingen var det folk som ville ha ett exotisk djur hemma och sedan kunde inte ta hand om dem eller ungar räddade då deras mammor blev jägarnas offer. Djuren verkade må bra där och för mig var det en chans att se djur som en puma eller en jaguar på nära håll.  

Jeszcze jeden mały raj w Kostaryce! Tym razem bardzo ekskluzywny – miejsce nazywa się Rio Perdido i nie należy raczej do najbardziej znanych. Długa droga z San Jose, dostać się tam można tylko samochodem i jest to cały kompleks z restauracją, basenami termalnymi, plus atrakcjami typu szlaki piesze i rowerowe etc. Gdyby nie kolega, który mnie tam zabrał, najprawdopodobniej nigdy nie wpadłabym na to, żeby tam pojechać i nie żałuję. Bardzo podobał mi się styl tego miejsca - prosty, nienachalny, naturalny, wszystko zrobione ze smakiem, a natura oczywiście oszałamiająca. Zostaliśmy tam tylko w ciągu dnia, na zipline (jak ktoś wie, jak to się nazywa po polsku, to poproszę), obiad i kąpiel w termalnej wodzie. 

Co mogę powiedzieć? Ja uwielbiam zipline, a ten był dobrze zrobiony, urozmaicony i z super widokiem na kanion, wodospad, las i wulkany. Czego więcej chcieć? Potem piękne miejsce nad rzeką, gdzie woda płynie prosto z wulkanu i jest jak gorąca kąpiel, mogłabym tam siedzieć godzinami!

Po drodze odwiedziliśmy też Centro de Rescate Las Pumas – miejsce zbliżone do zoo, z tą różnicą, że zwierzęta, które tam przebywają są odratowane – albo od ludzi, którzy chcieli je udomowić, albo  od pewnej śmierci, kiedy ich mamy padły ofiarą kłusowników. Zwierzęta wydają się mieć tam dobrze, a dla mnie była to niesamowita okazja zobaczyć z bliska m.in. pumę i jaguara. 

Puerto Viejo

Den här gången besökte jag Karibien och där ganska turistiskt ställe Puerto Viejo. Den här delen av Costa Rica är lite annorlunda, kulturellt ligger det närmare t.ex. Jamaica. I regionen bor de flesta mörkhyade personer i landet, det finns också få reservat av ursprungsbefolkningen. Två dagar är lite för lite för att utforska men man märker skillnader ändå – i arkitekturen, musiken (man hör framför allt reggae) och i att man luktar och ser marijuana överallt. På vägen såg jag också för första gången en plantage med bananer. Och några trafikolyckor i rad som gjorde att vi stod två timmar i en bilkö. Resultatet blev att vi kom dit sent och hade ett litet problem med att hitta någonstans att sova men till slut hittade vi ett trevligt hostel.

Det var jättebilligt att hyra cyklar (jag gillar modellen, välidigt enkel, praktisk och snygg) så vi cyklade en fin väg vid kusten, 12 km till en annan by Manzanillo. Själva byn var inte särskilt mysig men när vi kom in i naturreservatet, fick vi se världens finaste strander! Och den bästa biten var att vattnet var så varmt och vågorna så små! Den andra dagen var inte längre så fin så vi stannade i Puerto Viejo. Jag hade inte lika positiv upplevelse av staden, det fanns för mycket man ville bara sälja till turister och det kändes inte särskilt tryggt. Min kompis blev till och med bestulen på pengar (med kniv i handen) men allt slutade ganska bra. Stämningen passar kanske inte mig men jag kan tänka mig att det är ett rätt ställe för alla som gillar rasta. Och en stor plus för den bästa maten sedan länge! 

5$ kompisar för en dag
Kumple na jeden dzien za 5$ 

Widoki jak z fototapety

Obligatoriskt med lite fauna
Fauna musi byc

Madre Tierra, så himla god mat!
Przepyszne jedzenie i super miejsce, wkładaja uczucie w miksowanie tych owocow!

Puerto Viejo the town

Tym razem odwiedziłam wybrzeże Morza Karaibskiego i turystyczną miejscowość Puerto Viejo. Ta część Kostaryki jest odrębna kulturowo, bliżej jej np. do Jamajki, mieszka tam największy odsetek czarnoskórych w całym kraju, w tych okolicach są też nieliczne w Kostaryce rezerwaty Indian. W dwa dni nie udało mi się tego wszystkiego ogarnąć, ale faktycznie różnice widać po domach i ludziach, króluje muzyka reggae, plus wszędzie czuć i widać marihuanę. Po drodze widziałam też po raz pierwszy plantacje bananów. I dosyć duży karambol, który sprawił, że przez dwie godziny tkwiliśmy autobusem w korku. Przez co dotarłyśmy późno i miałyśmy problem ze znalezieniem noclegu, ale koniec końców trafiłyśmy na bardzo przyjemny hostelik.

Bardzo tanio wynajęłyśmy rowery (to chyba oficjalny model w całej Kostaryce, bardzo praktyczny) i pojechałyśmy wzdłuż wybrzeża 12 km do Manzanillo. Sama miejscowość moim zdaniem niezbyt przytulna, ale po wejściu do parku narodowego plaże jak z fototapet! Woda cieplutka i przejrzysta, fale małe, ach! Drugiego dnia nie miałyśmy już szczęścia do pogody, było pochmurnie, wietrznie i na końcu deszczowo, dużą część dnia spędziłyśmy na plaży w samym Puerto Viejo. Tu już nie mam takich pozytywnych wrażeń, miejscowość jest bardzo komercyjna i nie czułyśmy się tam najbezpieczniej. Koleżance ukradli portfel w sobotnią noc (z nożem w ręku), ale wszystko skończyło się w miarę dobrze. Nie mój klimat, ale rozumiem, że dla wszystkich miłośników rasta to pewnie idealne miejsce. Plus duży plus za najlepsze jedzenie od dawna!

And now something completely different...

I helgen min couchsurfing kompis tog mig på en krokodil safari tur. Vi åkte till en by som heter Tarcoles för att åka båt längst floden och att se massor med krokodiler och fåglar. Sedan tog vi en promenad i närmaste naturreservatet. Naturen är verkligen otroligt här och det är omöjligt att beskriva eller visa på bilderna. Här kommer försöket.

Några snyggingar.
Przystojniaczki. 

Så här med fint utsikt bor krokodilerna.
Tak sobie mieszkają krokodyle, z pięknym widokiem. 

Det var inte den största av krokodilerna som fick mat från den unge mannen.
To nie był największy z krokodyli karmionych przez tego młodego człowieka.

Ibland svårt att se men det finns hundratals djurarter där.
Czasem trudno spostrzec, ale tam kryją sie setki gatunków zwierząt.

W weekend kolega z couchsurfingu zabrał mnie na krokodyle safari. Pojechaliśmy do miejscowości Tarcoles na przejażdzkę po rzece turystyczną łódką, z której mieliśmy okazję zobaczyć mnóstwo krokodyli i ptaków. Potem odwiedziliśmy też najbliższy rezerwat przyrody. Trudno to opisać, albo pokazać na zdjęciach, ale natura jest tu niesamowita!

Natt i San Jose

Igår natt fick jag se ett till ansikte av San Jose. Tillsammans med ett gäng på 25-30 volontärer från organisationen Obras del Espíritu Santo åkte jag till stan för att dela ut mat till hemlösa. Först var det bön i kapellet, de flesta som hjälper till är djupt religiösa. Själv är jag inte det men jag har stor respekt till det här sättet att vara religiös på. Gruppen var jättevarm, väldigt välkomande och stämningen var så bra. Det var folk i alla olika åldrar och i alla möjliga livssituationer. Alla skrattade och kramade om varanda väldigt mycket.

Sedan åkte vi till stan, ett område med hur många hemlösa som helst. En stor del av folk som lever på gatan kommer från Nicaragua. Där var det en bön till med megafonen där alla håll i händerna med varandra. Efteråt började utdelning av mat och kläder. En del folk kom fram själv och fick maten och till de andra tog vi tallrikar och vandrade lite runt för att dela ut. Det jag tyckte om var att precis alla fick maten om de ville, även om de var påverkade och knappt fanns det något kontakt med dem. De flesta verkade dock må ganska bra, livet gjorde bara att de hamnade på gatan. Vi besökte också en familj med hur många barn som helst, många barn hängde vid utdelningsstället, även om det var mellan tolv och ett på natten.

Det var många känslor inblandade men det starkaste var det positiva. Leenden av de som fick mat och våra egna. Jag har aldrig kramat så många hemlösa förut, skrattat och till och med dansat med dem. Det var en bra grej! Det som jag märker här nästan varje dag - de som har minst ler och skrattar mest, från barnen på barnhemmet till de hemlösa. Det ska jag försöka aldrig glömma!

Samtidigt fick jag lite tankar om hemlösa i Sverige och Polen i det sammanhanget. Framför allt det att hemlösa i Sverige är så sällan svenskar (eller de som tigger på gatorna eller i tunnelbanan, vet inte om de verkligen är hemlösa). Jag tänkte på det förut i Stockholm att när jag hade bott i Krakow så fick jag prata med hemlösa då och då, och det var oftast positiv kontakt. I Sverige är det mycket svårare när det inte finns något gemmensamt språk. Jag tror att många vill bara prata med någon då och då, och igår var det ett bra tillfälle för det.

Generellt sett, en positiv erfarenhet men svårt att beskriva. Jag tror att jag kommer att göra det igen under min vistelse här. Jag har förstås inga bilder men jag illustrerar inlägget med lite konst från San Joses gator. Åtminstone en bra sak i San Jose - street art!

W piątek w nocy miałam okazję zobaczyć jeszcze jedną twarz San Jose. Razem z grupą ok 25-30 wolontariuszy z organizacji, w której pracuję pojechałam do miasta, żeby rozdawać jedzenie bezdomnym. Najpierw była modlitwa w kaplicy, większość wolontariuszy jest głęboko religijna. Ja nie, ale mam duży respekt dla osób religijnych w ten sposób (tzn. przekładających swoją wiarę w praktyczne działania). Wszyscy w grupie byli bardzo fajni, otwarci, ciepli i atmosfera była super. Ludzie w każdym możliwym wieku i z różnych środowisk. Wszyscy dużo się śmiali i uściskiwali.

Po modlitwie pojechaliśmy do miasta, do bardzo nieciekawej dzielnicy, gdzie naprawdę jest wielu bezdomnych. Duża część z nich to imigranci z Nikaragui. Na miejscu była jeszcze jedna modlitwa przez megafon i wszyscy w tym czasie trzymali się za ręce. Potem zaczęło się rozdawanie jedzenia i ubrań. Część ludzi podchodziła sama, do innych osób, które siedziały albo spały na ulicy zabieraliśmy talerze z jedzeniem. Podobało mi się, że wszyscy, którzy chcieli dostawali jedzenie, nawet ci z którymi ledwie dało się nawiązać jakiś kontakt przez alkohol albo narkotyki. Większość ludzi wydawała się jednak mieć całkiem nieżle, jak na sytuację, że mieszkają na ulicy. Odwiedziliśmy też jedną rodzinę z mnóstwem dzieci i wiele dzieci kręciło się też wokół naszego miejsca, chociaż było między dwunastą a pierwszą w nocy.

To chyba normalne, że całemu wydarzeniu towarzyszyło dużo różnych odczuć z mojej strony, ale przeważały te pozytywne. Uśmiechy osób, które obdarowywaliśmy i nasze własne. Nigdy wcześniej nie uściskałam tylu bezdomych i nie śmiałam się, a nawet tańczyłam z nimi. Super sprawa! Coś, co widzę tu prawie każdego dnia – ci, którzy mają najmniej, uśmiechają się i śmieją najwięcej, od dzieci z domu dziecka po bezdomnych.. Mam nadzieję, że nigdy tego nie zapomnę!

Myślałam też w tym kontekście o bezdomych w Szwecji i Polsce. Przede wszystkim o tym, że ci w Szwecji bardzo rzadko są Szwedami. O ile wszystkie te osoby żebrzące na ulicach i w metrze w Sztokholmie faktycznie są bezdomne, tego nie wiem. Zauważyłam to już wcześniej, że kiedy mieszkałam w Krakowie, zdarzało mi się czasem rozmawiać z bezdomnymi i zazwyczaj był to pozytywny kontakt. W Szwecji jest to o wiele trudniejsze, bo rzadko kto mówi po szwedzku. Szkoda, bo mam wrażenie, że czasem ludzie potrzebują sobie po prostu z kimś pogadać i w piątek była też do tego dobra okazja.

Ogólnie rzecz biorąc pozytywne doświadczenie, chociaż trudne do opisanie. Myślę, że zrobię to co najmniej jeszcze raz podczas mojego pobytu tutaj. Nie mam oczywiście żadnych zdjęć, ale ilustruję paroma zdjęciami z ulic San Jose. Przynajmniej jedna rzecz, która mi się tu podoba - street art!