Sista dagen

Till min förvåning blev jag så rörd under min sista ­dag på projektet att jag grät när jag fick säga adjö till barnen på barnhemmet. Det var inte ens planerat som en del av mitt projekt att jag ska tillbringa så mycket tid där men det bara blev så. Jag tyckte bäst om att vara där under de senaste veckorna då det hände mindre och mindre i skolan – först på grund av att barnen fick plugga till sina prov och sedan för att det var lovstämning och de hade ingen lust att göra något. Däremot nio underbara barn på barnhemmet ville alltid göra lite pyssel och varje dag välkomnade mig med ”Kasia!!! Vad ska vi göra idag?”. När jag började jobba på skolan, skulle jag aldrig tro att de barnen ska jag trivas bäst med. När de är i skolan beter de sig ganska dåligt, de vill inte samarbeta och inte sällan är de aggresiva mot andra barn och lärare. När de är hemma kan de vara lite jobbiga också men det går inte att jämföra. Oftast är de glada, villiga att pyssla, leka, prata, krama. Jag får tyvärr inte publicera foton på de barnen men ni får se några av de fina bilder jag fick från dem.

Jo mer tid tillbringade jag på barnhemmet, desto oftare tänkte jag på att en dag i framtiden skulle jag kunna adoptera ett barn. Då kom det en nyhet att ett par syskon kommer att bli adopterad till USA i januari. Jag blev så glad för deras skull, särskilt att det inte är så ofta man adopterar så pass stora barn (9 och 12 år) och att pojken har säkert någon slags syndrom – han är mycket inteligent men har problem med sociala relationer och med att anpassa sig. Jag är säker på att de ska få rätt utbildning och en chans för ett mycket bättre liv. Deras adoptiva föräldrar gjorde fina böcker men foton på deras nya hem, nya familj och nya stad så jag fick föreställa mig lite gran hur det kommer att se ut för dem.

Gjorde jag skillnad då? Jo, lite, tror jag. Jag tror att all tid jag spenderade med barnen på barnhemmet då vi verkligen GJORDE något tillsammans har större betydelse för dem än att få godis och leksaker som ingen sedan leker med dem. Jag har märkt också att allt pyssel vi gjorde väckte deras kreativitet, för de började göra saker själva när jag inte var där. Och det fanns igen som skulle läsa för dem! För de andra barnen, som jag fick spontant bekräftat av en lärare, det viktigaste var att få träffa personer med annan bakgrund. De flesta sällan går ut sin kvarter, har ganska tuffa förhållanden hemma och upprepar samma scenario – tjejer blir tonårsmammor och killar ofta hamnar i kriminalvärlden. Jag ser inte särskilt ljus framtid för de flesta barnen men sanningen är att några stycken hade genuint intresse i vilka länder vi volontärer kommer ifrån och vilken utbildning eller jobb vi har. Det är bara att hoppas att vi har inspirerat dem lite till att upptäcka något utanför deras kvarter.

Samma dag flyttade jag också ut från min världsfamilj, här hade jag inte lika starka känslor. Även om de är bra människor, har jag inte utvecklat någon nära relation till dem. Nu är jag kvar i Costa Rica två veckor till som en liten semester innan jag kommer tillbaka till mitt vanliga liv. Jag ska upptäcka lite mer av landet med mina kompisar både härifrån och från Sverige. Rapporten från resorna och en större sammanfatning av min vistelse här kommer i fortsättningen!

Sama się zdziwiłam, ale popłakałam się, jak przyszło mi się pożegnać z dziećmi z domu dziecka. To nawet nie było w planie projektu, żebym spędziła tam tak dużo czasu, ale tak wyszło, że najlepiej czułam się właśnie tam podczas ostatnich tygodni. W szkole działo się coraz mniej, najpierw z powodu przygotowań do egzaminów, czy sprawdzianów, a potem przez przedwakacyjną atmosferę. Za to dziewiątka wspaniałych dzieci z domu dziecka zawsze miała ochotę, żeby coś zrobić i zawsze witały mnie ”Kasia!!! Co dzisiaj robimy?”. Nigdy bym nie pomyślała, że to właśnie z tymi dziećmi będę mieć najlepszy kontakt, bo na początku to właśnie te dzieci sprawiały najwięcej problemów w szkole, najczęściej nie chciały współpracować i były agresywne w stosunku do innych dzieci i nauczycieli. W swoim domu też potrafią psocić, ale jest to nie do porównania. Najczęściej są wesołe i chcą coś robić, bawić się, rozmawiać, przytulać. Niestety nie mogę opublikować zdjęć tej wesołej grupki, ale możecie zobaczyć parę rysunków, które od nich dostałam.

Im więcej czasu spędzałam w somu dziecka, tym częściej myślałam o tym, że kiedyś w przyszłości mogłabym kogoś adoptować. Wtedy dowiedziałam się, że jedna para rodzeństwa zostanie adoptowana do USA w styczniu. Niespodziewana wiadomość, ale bardzo się ucieszyłam, szczególnie, że rzadko się zdarza adopcja tak dużych dzieci (9 i 12 lat), a młodszy brat ma zapewne jakiś syndrom, bo jest bardzo inteligentny, ale ma problemy z relacjami społecznymi, dostosowaniem się itp. Na pewno pójdą do odpowiedniej szkoły i dostaną szansę na pod wieloma względami lepsze życie. Nowi rodzice zrobili fotoksiążki ze zdjęciami nowego domu, nowej rodziny i nowego miasta, także mogę sobie chociaż trochę wyobrazić, jak będzie wygladało ich nowe życie.

A zatem, czy zrobiłam różnicę? Myślę, że trochę tak. Wydaje mi się, że cały ten czas, który spędziłam z dziećmi, gdzie faktycznie coś razem ROBILIŚMY jest o wiele ważniejszy dla nich od wszystkich słodyczy i zabawek, które dostają, a którymi potem nie ma się kto z nimi bawić. Zauważyłam też, że wszystkie rzeczy z papieru, które robiliśmy, pobudziły w dzieciach kreatywność, bo zaczęły wymyślać swoje własne rzeczy pod moją nieobecność. I nie było nikogo, kto by im poczytał! Dla innych dzieci, co zostało mi spontanicznie potwierdzone przez jedną nauczycielkę, najważniejsza była możliwość spotkania osób z innego środowiska niż one same. Większość z nich nigdy nie wychodzi poza swoją dzielnicę, mają dosyć trudne warunki w domach i często powtarzają ten sam scenariusz – dziewczyny wcześnie zostają matkami, a chłopcy wkraczają na drogę kryminalną. Nie widzę kolorowo przyszłości większości tych dzieci, które spotkałam, ale prawdą jest, że kilka z nich wykazywało szczere zainteresowanie tym, z jakich krajów pochodzę ja i inni wolontariusze, do jakiej szkoły chodzliśmy, czy jaką mamy pracę. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że trochę ich zainspirowaliśmy do poszerzenia horyzontów i wyjścia poza swoja dzielnicę.

Tego samego dnia wyprowadziłam się też z domu mojej rodziny goszczącej, ale nie miałam równie silnych uczuć z tym związanych. Nawet jeśli uważam, że to dobrzy ludzie, nie nawiązalliśmy szczególnie bliskich relacji. Teraz mam dwa tygodnie wakacji w Kostaryce zanim wrócę do swojego normalnego życia. Mam zamiar odkryć jeszcze trochę tego kraju z moimi znajomymi zarówno stąd, jak i ze Szwecji. Relacja z podróży i jakieś większe podsumowanie mojego pobytu w Kostaryce następnym razem!

Eko Costa Rica

Costa Rica är känd för sin miljövänlighet, biologisk mångfald och ekoturism. Nu efter nästan tre månader här kan jag säga några ord om det men det blir alldeles subjektivt. Jag har läst lite och pratat med folk men det var ingen seriös undersökning.

En av de finaste saker här är att man får resa runt utan att se någon industri och att all energi kommer från naturliga källor - vatten- och vindkraft. Samtidigt mina personliga erfarenheter av att bo i San José är långt ifrån att vara miljövänliga. Luften är sämre än jag har någonsin upplevt tidigare (avgaser), jag har aldrigt ätit så mycket kött och jag producerar mycket skräp som inte går att återvinna (bl.a. får man allt inpackat i tusen plastpåsar). Det verkar dock att det börjar hända saker med källsortering och återvinning och jag är övertygat om att det kommer att bli bättre inom några år.

Det verkar också att majoritetet av folk är medvetna om miljöfrågor. Det finns artiklar som rör miljö på något sätt varje dag i dagstidningar. Folk är också stolta över Costa Ricans natur och har oftast kunskap om den. I den korta artikeln på engelska kan man läsa om den senaste undersökning som visar att nästan alla invånare är medvetna om klimatförändringar och de nämnar samma saker som jag som största miljöproblem - luftförorening och sophantering.

Den biologiska mångfalden är verkligen otrolig och det är något att vara stolt över men det är få som nämnar att under de senaste 50 åren antalet arter har minskat kraftigt och vissa arter som t.ex. aror håller på att försvinna. Positivt att det finns massor med projekt som har som mål att skydda vissa arter. En annan bra sak är ekoturism som växer, men uttrycket "eko", som överallt, är använt lite för mycket, ofta för att tjäna lite extra pengar. Det finns fortfarande folk som inte tar hänsyn till naturen och jag tror att turismen är på väg att förstöra många fina ställen.

Generellt sett har jag en positiv bild av det hur Costa Rica jobbar för naturen. Det är inte perfekt än men mycket har redan gjorts och man ser att de är på rätt spår. Stor respekt för det, för i den delen av världen, där man har många andra problem att lösa och saker att utveckla, att sätta naturen så högt på prioriteringslista är inte så självklart!

Vattenkraftverk. Elektrownia wodna.

Vindkraftspark som jag fick chans att besöka.
Elektrownia wiatrowa, którą miałam okazję odwiedzić.

Intressant, vackert och stör inte kossorna.
Interesujące, piękne i nie przeszkadza krowom.

På tal om biologik mångfald, hem till otroligt många arter. Vulkan Arenal, en till som gömmer sig bakom molnen. Under andra omständigheter är den en perfekt kon.
Jeśli mowa o bioróżnorodności, to miejsce jest niewiarygodnie bogate w gatunki. Wulkan Arenal, jeszcze jeden, który kryje się za chmurami. W innych okolicznościach ma kształt idealnego stożka. 

Vardag i San Jose. Allt står mer än rör på sig och producerar samtidigt mängder av avgaser.
Codzienność w San Jose. Wszystko bardziej stoi niż jedzie i produkuje jednocześnie masy spalin. 

Kostaryka słynie ze swoich działań na rzecz środowiska, różnorodności biologicznej i ekoturystyki. Teraz, po prawie trzech miesiącach pobytu tutaj, mogę powiedzieć parę słów na ten temat, chociaż będą to tylko subiektywne odczucia. Trochę czytałam i rozmawiałam z ludźmi, ale nie był to żaden poważny research z mojej strony.

Jedną z fajniejszych rzeczy w tym kraju jest to, że podróżując wszędzie dookoła nie widzi się w ogóle przemysłu, a cała energia pochodzi ze źródeł odnawialnych – wody i wiatru. Jednocześnie moje osobiste doświadczenia mieszkania w stolicy mają niewiele wspólnego z przyjaznością środowisku. Nigdy wcześniej nie doświadczyłam aż tak zanieszczyczonego powietrza (spaliny), ani nie jadłam tak dużo mięsa, a poza tym produkuję strasznie dużo śmieci, które nie idą do recyklingu (składa się na to m.in. to, że wszystko pakują w mnóstwo foliowych torebek). Trzeba jednak przyznać, że widać, że praca nad recyklingiem zaczyna się na poważnie i zapewne za kilka lat sytuacja będzie o wiele lepsza.

Wydaje się, że większość ludzi jest świadoma problemów, które wiąża się z ochroną przyrody. Każdego dnia w gazecie ukazują się artykuły, które w jakiś sposób dotyczą środowiska naturalnego. Ludzie są też dumni z bogactwa natury i najczęściej mają o niej wiedzę. W tym krótkim artykule po angielsku można przeczytać o niedawnym badaniu, które pokazuje, że niemal wszyscy obywatele są świadomi zmian klimatycznych i wymieniają te same rzeczy, co ja, jako największe problemy - zanieczyszczenie powietrza i gospodarkę odpadami.

Różnorodność biologiczna jest faktycznie niewiarygodna i można być z tego dumnym, jednak mało kto wspomina o tym, że liczba gatunków zmniejszyła się gwałtownie w ciągu ostatnich 50 lat, a niektóre niegdyś popularne gatunki, jak np. ara, są na wyginięciu. Pozytywne jest to, że widać wiele projektów, które mają na celu ochronę konkretnych gatunków. Inna dobra rzecz to ekoturystyka, która cały czas się rozwija, jednak przedrostek ”eko”, jak wszędzie, jest trochę nadużywany, często żeby po prostu trochę więcej zarobić. Ciągle zdarzają się ludzie bez szacunku dla natury i wydaje mi się, że turystyka zniszczy wiele pięknych miejsc.

Ogólnie rzecz biorąc mam pozytywny obraz tego, jak Kostaryka pracuje na rzecz natury. Może nie jest to jeszcze perfekcyjne, ale wiele już zrobiono, także widać, że wszystko zmierza w dobrym kierunku. Wielki szacunek za to, bo w tej części świata, gdzie jest wiele innych problemów do rozwiązania, tak wysoki priorytet dla natury wcale nie jest oczywisty!

Lite blandat

Det finns saker som man ser och vill berätta om Costa Rica men det finns aldrig någon rätt sammanhang så jag bestämde samla några i det här inlägget.

- Det finns folk här som använder vinterjackor och stövlar vid 18-20 grader.
- Det finns galler överallt, varje hus är fylld med galler, lås och allt möjligt skydd. Resultatet är ganska trist och ful.
- En barnvagn är en sällsynt sak. Det kan man förstå när man se trottoaer. Och trottoaer kan man förstå när man ser en flod istället för en väg. Så folk bär bara sina barn.
- Det finns ingen flytande diskmedel, bara som en pasta.
- När barn går för att bada i basängen på mitt projekt (katolsk organisation) måste de simma i vanliga kläder, de får inte visa sina kroppar.
- Äpple är en ganska exotisk frukt här så för folk på min arbetsplats var den mest attraktiva rätten i boken om polsk traditionell mat en äppelpaj. Jag fick baka den.
- Kulturen är billig här, åtminstone tidningar, bio och filmfestivaler. Så ska det vara, tycker jag. Böckerna är kanske lite för dyra och tyvärr läser folk väldigt lite. Jag har knappt sett någon läsa här på offentliga ställen och folkbiblioteken är få och verkar ganska döda.
- Skönhetsnormer av kvinnokroppen är mycket annorlunda. De ligger många kilo över den europeiska normen...
- Julsånger är så mycket mer optimistiska!
- Apelsiner och citroner är gröna.

Ceviche. En kall fisksoppa. Zimna zupa rybna. Pycha! 

Lite jul, lite patriotiska känslor. Klimat świąteczno-patriotyczny. 

Svensk kultur i Costa Rica! Det var jag som hämtade boken från Sverige.
Książka szwedzkiego autora w Kostaryce. Bo ją tam przywiozłam.

Są rzeczy, które obserwuję i chcę opowiedzieć o Kostaryce, ale zawsze brakuje kontekstu, więc zbieram tutaj:

- Niektórzy ludzie chodzą w zimowych kurtkach i kozakach przy 18-20 stopniach.
- Wszędzie są kraty, kłódki, druty kolczaste i tym podobne. Smutne i brzydkie.
- Rzadko można zobaczyć wózek dziecięcy. Co można zrozumieć patrząc na chodniki. Co można zrozumieć patrząc na rzeki płynące czasem ulicami. Więc ludzie noszą dzieci na rękach.
- Zamiast płynu do mycia naczyń jest pasta.
- W miejscu, w którym pracuję (organizacja katolicka, przypominam), jak dzieci idą na basen, to muszą pływać w normalnych ciuchach, bo nie mogą pokazywać ciał.
- Jabłka są dosyć egoztycznym owocem. Jak ludzie z mojej pracy oglądali książkę kucharską z polskimi przepisami, to najbardziej zachwycili się jabłecznikiem, przyszło mi upiec.
- Kultura jest tania, przynajmniej kino, festiwale filmowe i gazety. Tak powinno być! Z drugiej strony książki wcale nie są aż takie tanie i ludzie mało czytają. Prawie nigdy się nie widzi czytających ludzi w miejscach publicznych. Bibliotek jest mało i wygądają dosyć martwo.
- Normy piękności kobiecych ciał są inne niż w Europie. Dobrych parę kilogramów większe...
- Świąteczne piosenki są o wiele bardziej optymistyczne!
- Pomarańcze i cytryny są zielone.