Sammanfattning / Podsumowanie

Det har gått två veckor sedan jag lämnade Costa Rica så dags för en liten sammanfattning. Det var tre mycket annorlunda månader i mitt liv då inget var som vanligt. Jag är van vid att bo ensam och där fick jag en stor familj och en ”lilla syster” att dela rum med. Jag äter oftast vegetariskt och jag fick byta till ris-bönor-och-kött kost. Mitt jobb som barnbibliotekarie bytte jag till en tjänst på en skola och ett barnhem. Från en lugn ort till Costa Ricas hektiska huvudstad, från svensk höst till tropiska regnperiod – man blev tvungen att glömma bort alla sina rutiner och ta emot allt nytt som händer varje dag. Det tycker jag var en av de mest spännande saker med att åka på ett volontärprojekt – väldigt uppfriskande och man får ett helt nytt perspektiv på sitt vanliga liv.

Nu, efter bara några dagar tillbaka i Sverige, ser jag allt omkring med nya ögon och jag uppskattar många små saker som jag skulle aldrig lägga märke till förut, till exempel alla hus verkar så fina utan galler och taggtrådar och jag behöver inte vara rädd för bilar eller för att vara ute på kvällarna. Det känns också skönt att vara tillbaka på jobbet där min kompetens tas till vara.

Samtidigt har jag kvar massor av fina bilder från Costa Rica i mitt huvud, som jag aldrig kommer att glömma. Jag är absolut förtjust i rikedomen av costaricansk natur, allt från fina stränder, olika typer av skogar till höga berg och vulkaner. Annat som stannar med mig för alltid är stunder jag tillbringade med nya vänner och särskilt med barnen från barnhemmet. Det var oväntad för mig att jag blev så nära en liten grupp barn och att vi kunde lära varandra så mycket. Även om jag inte upplevde att varje dag på mitt projekt var meningsful, just vänskapen med den lilla gruppen är ovärderligt för mig.

Jag tror att en del av saker som jag har lärt mig under de tre månaderna är jag kanske inte medveten om än. Det är jag säker på är att min spanska blev betydligt bättre och att jag fick utveckla några personliga egenskaper som tålamod och öppenhet mot andra människor. Det var också en viktig lektion om världen, till exempel om samhället med stora klasskillnader, om fattigdomen, om hur en ganska stor hjälporganisation fungerar. Jag fick det också en gång till i livet bekräftat att människor är lika oavsett var i världen de lever. 

Det är många som frågar mig om folk är verkligen så lyckliga där i Costa Rica som en viss undersökning visar. När jag åkte dit så trodde jag också att jag kommer att upptäcka någon hemlig sanning men jag kan tyvärr inte bekräfta att de är lyckligare än någon annan nation jag känner. Det vanliga livet i San José verkar ganska tufft med folk som jobbar många timmar och spenderar väldigt mycket i trafiken. Ganska stora klasskillnader hjälper inte i lyckan. De som lever på landet fick jag inte lära känna lika mycket men även om de kan njuta av den fina naturen, är de ofta på gränsen till fattigdomen, så de såg inte super lyckliga ut heller. Å andra sidan, när man tänker på Costa Ricans fridfulla historia och att det som många andra länder området spenderar på krig går till utbildning och hälsa, så är det något som gör det landet mycket speciellt. Och folk bara tar det lungt mer än i Europa.

Nu när jag är tillbaka är allt samma men ändå annorlunda. Jag är glad att jag åkte till Costa Rica och det var nästan precis som jag hade förväntat mig - jag ändrade perspektivet, jag lärde mig saker och jag gjorde en liten skillnad. En erfarenhet som jag kan varmt rekommendera!  

Några saker jag kommer aldrig att glömma:

Kilka rzeczy, których na pewno nie zapomnę:

Soluppgången från Chirripó. Wschód słońca ze szczytu Chirripó.

Cykeltur i Guanacaste. Wycieczka rowerowa po Guanacaste.

Mina kära barn. Moje ukochane dzieci.

En till soluppgång. Jeszcze jeden wschód słońca.

Bästa zipline så länge. Najlepszy zipline do tej pory.

Sagoskogar. Lasy, jak z bajki.

 

Alla djur jag har sett! Wszystkie zwierzęta, które udało mi się zobaczyć!

 

Minęły dwa tygodnie odkąd opuściłam Kostarykę, więc przyszedł czas na małe podsumowanie. Były to trzy bardzo inne miesiące w moim życiu, gdzie nic nie było tak jak zwykle. Jestem przyzwyczajona do mieszkania samej, a tam dostałam dużą rodzinę i młodszą ”siostrę” do dzielenia pokoju. Zazwyczaj jem wegetariańsko i musiałam się przestawić na dietę ryż-fasola-mięso. Moją pracę bibliotekarki zamieniłam na szkołę i dom dziecka. Ze spokojnej okolicy do zdecydowanie niespokojnej stolicy Kostaryki, ze szwedzkiej jesieni do tropikalnej pory deszczowej – zostałam zmuszona do porzucenia wszystkich swoich przyzwyczajeń i do przyjmowania jak leci wszystkich nowości każdego dnia. To według mnie jedna z najlepszych rzeczy w projektach wolontariackich – bardzo odświeżające i daje zupełnie nową perspektywę na normalne życie.

Teraz, po zaledwie paru dniach w Szwecji, widzę wszystko dookoła nowymi oczami i doceniam rzeczy, których wcześniej nie zauważałam, np. że domy bez krat i drutów kolczastych są takie piękne i że nie muszę się obawiać samochodów albo wychodzenia samej wieczorem. Fajnie jest też wrócić do pracy, gdzie wykorzystuję w pełni swoje kompetencje.

Jednocześnie mam w głowie mnóstwo pięknych obrazów z Kostaryki, których nigdy nie zapomnę. Jestem absolutnie zachwycona bogactwem tamtejszej natury, wszystkim od pięknych plaży, przez różne typy lasów, po góry i wulkany. Inna rzecz, która zostanie ze mną na zawsze to chwile, które spędziłam z nowymi przyjaciółmi, a szczególnie z dziećmi z domu dziecka. Zaskoczyło mnie, że tak się zbliżyłam do tej małej grupki dzieci i że mogliśmy się tyle nazwajem nauczyć. Nawet jeśi nie każdy dzień na projekcie był dla mnie sensowny, to właśnie przyjaźń z tymi dziećmi jest dla mnie bezcenna.

Mam wrażenie, że są rzeczy których nauczyłam się w ciągu tych trzech miesięcy, o których jeszcze nie zdaję sobie sprawy. To, co wiem z pewnością to to, że moj hiszpański zdecydowanie się polepszył i miałam szansę rozwinąć takie cechy, jak cierpliwość i otwartość na innych ludzi. Była to także ważna lekcja o świecie, np. o społeczeństwie z dużymi różnicami klasowymi, o biedzie, o tym jak funkcjonuje dość duża organizacja charytatywna. Jeszcze raz potwierdziło się też dla mnie, że ludzie są wszędzie tacy sami.

Wiele osób pyta mnie, czy ludzie w Kostaryce faktycznie są tacy szcześliwi, jak pokazuje jedno badanie. Kiedy się tam wybierałam też miałam nadzieję, że odkryję jakąś ukrytą prawdę, ale niestety nie mogę potwierdzić, żeby Kostarykanie byli szczęśliwsi od jakiegoś innego narodu, który znam. Zwykłe życie w San Jose wydaje się dosyć ciężkie, ludzie pracują wiele godzin tygodniowo i spędzają dużo czasu w korkach. Duże różnice klasowe raczej nie pomagają szcześliwości. Nie miałam szansy tak dobrze poznać ludzi, którzy mieszkają na wioskach, ale oni, nawet jeśli moga nacieszyć się piękną naturą, żyją często na granicy z ubóstwem, więc też nie wyglądali na super szczęśliwych. Z drugiej strony, jeśli pomyśleć o pokojowej historii Kostaryki i o tym, że to, co inne kraje w okolicy wydają na wojny, idzie na edukację i służbę zdrowia, nie da się zaprzeczyć, że jest w tym kraju coś specjalnego. No i ludzie są po prostu bardziej wyluzowani niż w Europie.

Teraz, kiedy wróciłam, wszystko jest takie same, ale jednak inne. Cieszę się, że pojechałam do Kostaryki i prawie wszystko było zgodne z moimi oczekiwaniami – zmieniłam perspektywę, nauczyłam się nowych rzeczy i zrobiłam małą różnicę. Doświadczenie, które mogę gorąco polecić!

Sista resorna / Ostatnie podróże

Jag skriver det här inlägget redan från Polen där jag besöker min familj och där, vid minus 5 grader, verkar mina sista äventyr i Costa Rica vara en dröm. Jag blev dock påmind vad kallt betyder när jag var på väg till Costa Ricas högsta berg - Chirripó. Det var min absolut höjdpunkt, trots alla tropiska attraktioner som landet erbjuder. Jag älskar berg och att klättra dessa höjder mitt i natten för att se grymmaste soluppgången ska jag aldrig glömma. Vid klart väder kan man se därifrån både Stilla Havet och Karribiska sjön samtidigt. Det kunde inte vi men det var ändå naturens bästa show med solen över alla molnen.

Jag fick också se två väldigt olika naturreservat - det första heter Manuel Antonio och är vackert men fullt med folk och djur. Det är bara att djuren där inte alls är rädda för folk, tvärtom - apor och tvättbjörnar vågar komma fram till folk och stjäla mat. Roligt att se djuren från nära håll men jag saknar balans där. Å andra sidan reservatet som heter Palo Verde var tomt när det gäller folk men man fick se jättemånga arter fåglar. Synd bara att jag saknade en kikare och kunskap om fåglar.

Min sista stranden var Playa Grande vid Stilla Havet, absolut vacker och också en del av naturreservatet där de skyddar framför allt sköldpaddor. Intressant att se hur de gjorde att det fanns några enstaka hotel där vid stranden men starkt ljus och ljud är inte tillåtet på nätterna. Stort respekt till naturen, väldigt tyst och mörkt ställe, toppen!

Och så var det slut av mitt äventyr i Costa Rica. Jag har sett en del av landets naturliga rikedom och jag är absolut imponerad. Jag kan rekommendera Costa Rica som ett resemål, nästan allt där är värt att se, folk är trevligt, det är inte särskilt svårt att ta sig runt och landet är relativt säkert. Det är tyvärr inte särskilt billigt men det är i alla fall billigare än i Sverige.

Jag återkommer snart med en liten sammanfatning av hela min tid i Costa Rica!

Cerro Chirripó. 

Fantastiskt spel av ljus vid soluppgången.
Fantastyczna gra świateł przy wschodzie słońca. 

Min personliga höjdrekord.
Mój osobisty rekor wysokości. 

Sumpmarken i Palo Verde.
Bagna w Palo Verde. 

Vid soluppgången i Playa Grande, julaftons morgon.
Wigilijny poranek w Playa Grande.

Fina Playa Grande.

En tvättbjörn med sin stulen ost och skinka macka till lunch.
Szop wcinający ukradzioną kanapkę z szynką i serem. 

Piszę już z Polski, gdzie odwiedzam rodzinę i gdzie przy minus 5 stopniach moje ostatnie kostarykańskie przygody wydają się snem. Przypomniało mi się jednak, co to znaczy zimno w drodze na najwyższy szczyt Kostaryki – Chirripó. To zdecydowanie moje ulubione miejsce, mimo wszystkich tropikalnych atrakcji, jakie oferuje ten kraj. Kocham góry i nigdy nie zapomnę wspinania się na tych wysokościach w środku nocy, żeby zobaczyć przepiękny wschód słońca. Z tego miejsca przy dobrej pogodzie można zobaczyć jednocześcnie Pacyfik i Morze Karaibskie. Tego nam się tym razem nie udało zobaczyć, ale i tak show natury ze słońcem nad chmurami był nieziemski.

Odwiedziłam też dwa bardzo różne rezerwaty natury – pierwszy nazywa się Manuel Antonio, jest piękny, ale pełen ludzi i zwierząt. Zwierzęta wcale się nie boją ludzi, wręcz przeciwnie – małpy i szopy podchodzą do ludzi i kradną im jedzenie. Fajnie zobaczyć zwierzęta z bliska, ale trochę brakuje mi w tym równowagi. Z drugiej strony rezerwat Palo Verde, gdzie prawie nie ma ludzi, za to można zobaczyć mnóstwo gatunków ptaków. Żałowałam tylko, że nie mam lornetki i że nie za wiele wiem o ptakach.

Moją ostatnią plażą była Playa Grande przy Pacyfiku, przepiękna i również część rezerwatu przyrody, gdzie chronią przede wszystkim żółwie. Interesujące było zobaczyć, jak pogodzone są interesy ludzi i zwierząt – jest klika hoteli przy plaży, ale silne światło i głośne dźwięki są zabronione w nocy. Duży szacunek do natury, przeciche i przeciemne miejsce, super!

I tak zakończyła się moja przygoda w Kostaryce. Widziałam część naturalnego bogactwa tego kraju, która jest imponująca. Mogę polecić Kostarykę jako cel podróży, prawie wszystko w tym kraju jest warte zobaczenia, ludzie są mili, nie ma szczególnych problemów z podróżowaniem i kraj jest relatywnie bezpieczny. Niestety nie jest zbyt tani, szczególnie na polską kieszeń.

Za niedługo powrócę jeszcze z ostatnimi słowami na temat całego mojego pobytu w Kostaryce!

Sista dagen

Till min förvåning blev jag så rörd under min sista ­dag på projektet att jag grät när jag fick säga adjö till barnen på barnhemmet. Det var inte ens planerat som en del av mitt projekt att jag ska tillbringa så mycket tid där men det bara blev så. Jag tyckte bäst om att vara där under de senaste veckorna då det hände mindre och mindre i skolan – först på grund av att barnen fick plugga till sina prov och sedan för att det var lovstämning och de hade ingen lust att göra något. Däremot nio underbara barn på barnhemmet ville alltid göra lite pyssel och varje dag välkomnade mig med ”Kasia!!! Vad ska vi göra idag?”. När jag började jobba på skolan, skulle jag aldrig tro att de barnen ska jag trivas bäst med. När de är i skolan beter de sig ganska dåligt, de vill inte samarbeta och inte sällan är de aggresiva mot andra barn och lärare. När de är hemma kan de vara lite jobbiga också men det går inte att jämföra. Oftast är de glada, villiga att pyssla, leka, prata, krama. Jag får tyvärr inte publicera foton på de barnen men ni får se några av de fina bilder jag fick från dem.

Jo mer tid tillbringade jag på barnhemmet, desto oftare tänkte jag på att en dag i framtiden skulle jag kunna adoptera ett barn. Då kom det en nyhet att ett par syskon kommer att bli adopterad till USA i januari. Jag blev så glad för deras skull, särskilt att det inte är så ofta man adopterar så pass stora barn (9 och 12 år) och att pojken har säkert någon slags syndrom – han är mycket inteligent men har problem med sociala relationer och med att anpassa sig. Jag är säker på att de ska få rätt utbildning och en chans för ett mycket bättre liv. Deras adoptiva föräldrar gjorde fina böcker men foton på deras nya hem, nya familj och nya stad så jag fick föreställa mig lite gran hur det kommer att se ut för dem.

Gjorde jag skillnad då? Jo, lite, tror jag. Jag tror att all tid jag spenderade med barnen på barnhemmet då vi verkligen GJORDE något tillsammans har större betydelse för dem än att få godis och leksaker som ingen sedan leker med dem. Jag har märkt också att allt pyssel vi gjorde väckte deras kreativitet, för de började göra saker själva när jag inte var där. Och det fanns igen som skulle läsa för dem! För de andra barnen, som jag fick spontant bekräftat av en lärare, det viktigaste var att få träffa personer med annan bakgrund. De flesta sällan går ut sin kvarter, har ganska tuffa förhållanden hemma och upprepar samma scenario – tjejer blir tonårsmammor och killar ofta hamnar i kriminalvärlden. Jag ser inte särskilt ljus framtid för de flesta barnen men sanningen är att några stycken hade genuint intresse i vilka länder vi volontärer kommer ifrån och vilken utbildning eller jobb vi har. Det är bara att hoppas att vi har inspirerat dem lite till att upptäcka något utanför deras kvarter.

Samma dag flyttade jag också ut från min världsfamilj, här hade jag inte lika starka känslor. Även om de är bra människor, har jag inte utvecklat någon nära relation till dem. Nu är jag kvar i Costa Rica två veckor till som en liten semester innan jag kommer tillbaka till mitt vanliga liv. Jag ska upptäcka lite mer av landet med mina kompisar både härifrån och från Sverige. Rapporten från resorna och en större sammanfatning av min vistelse här kommer i fortsättningen!

Sama się zdziwiłam, ale popłakałam się, jak przyszło mi się pożegnać z dziećmi z domu dziecka. To nawet nie było w planie projektu, żebym spędziła tam tak dużo czasu, ale tak wyszło, że najlepiej czułam się właśnie tam podczas ostatnich tygodni. W szkole działo się coraz mniej, najpierw z powodu przygotowań do egzaminów, czy sprawdzianów, a potem przez przedwakacyjną atmosferę. Za to dziewiątka wspaniałych dzieci z domu dziecka zawsze miała ochotę, żeby coś zrobić i zawsze witały mnie ”Kasia!!! Co dzisiaj robimy?”. Nigdy bym nie pomyślała, że to właśnie z tymi dziećmi będę mieć najlepszy kontakt, bo na początku to właśnie te dzieci sprawiały najwięcej problemów w szkole, najczęściej nie chciały współpracować i były agresywne w stosunku do innych dzieci i nauczycieli. W swoim domu też potrafią psocić, ale jest to nie do porównania. Najczęściej są wesołe i chcą coś robić, bawić się, rozmawiać, przytulać. Niestety nie mogę opublikować zdjęć tej wesołej grupki, ale możecie zobaczyć parę rysunków, które od nich dostałam.

Im więcej czasu spędzałam w somu dziecka, tym częściej myślałam o tym, że kiedyś w przyszłości mogłabym kogoś adoptować. Wtedy dowiedziałam się, że jedna para rodzeństwa zostanie adoptowana do USA w styczniu. Niespodziewana wiadomość, ale bardzo się ucieszyłam, szczególnie, że rzadko się zdarza adopcja tak dużych dzieci (9 i 12 lat), a młodszy brat ma zapewne jakiś syndrom, bo jest bardzo inteligentny, ale ma problemy z relacjami społecznymi, dostosowaniem się itp. Na pewno pójdą do odpowiedniej szkoły i dostaną szansę na pod wieloma względami lepsze życie. Nowi rodzice zrobili fotoksiążki ze zdjęciami nowego domu, nowej rodziny i nowego miasta, także mogę sobie chociaż trochę wyobrazić, jak będzie wygladało ich nowe życie.

A zatem, czy zrobiłam różnicę? Myślę, że trochę tak. Wydaje mi się, że cały ten czas, który spędziłam z dziećmi, gdzie faktycznie coś razem ROBILIŚMY jest o wiele ważniejszy dla nich od wszystkich słodyczy i zabawek, które dostają, a którymi potem nie ma się kto z nimi bawić. Zauważyłam też, że wszystkie rzeczy z papieru, które robiliśmy, pobudziły w dzieciach kreatywność, bo zaczęły wymyślać swoje własne rzeczy pod moją nieobecność. I nie było nikogo, kto by im poczytał! Dla innych dzieci, co zostało mi spontanicznie potwierdzone przez jedną nauczycielkę, najważniejsza była możliwość spotkania osób z innego środowiska niż one same. Większość z nich nigdy nie wychodzi poza swoją dzielnicę, mają dosyć trudne warunki w domach i często powtarzają ten sam scenariusz – dziewczyny wcześnie zostają matkami, a chłopcy wkraczają na drogę kryminalną. Nie widzę kolorowo przyszłości większości tych dzieci, które spotkałam, ale prawdą jest, że kilka z nich wykazywało szczere zainteresowanie tym, z jakich krajów pochodzę ja i inni wolontariusze, do jakiej szkoły chodzliśmy, czy jaką mamy pracę. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że trochę ich zainspirowaliśmy do poszerzenia horyzontów i wyjścia poza swoja dzielnicę.

Tego samego dnia wyprowadziłam się też z domu mojej rodziny goszczącej, ale nie miałam równie silnych uczuć z tym związanych. Nawet jeśli uważam, że to dobrzy ludzie, nie nawiązalliśmy szczególnie bliskich relacji. Teraz mam dwa tygodnie wakacji w Kostaryce zanim wrócę do swojego normalnego życia. Mam zamiar odkryć jeszcze trochę tego kraju z moimi znajomymi zarówno stąd, jak i ze Szwecji. Relacja z podróży i jakieś większe podsumowanie mojego pobytu w Kostaryce następnym razem!

Eko Costa Rica

Costa Rica är känd för sin miljövänlighet, biologisk mångfald och ekoturism. Nu efter nästan tre månader här kan jag säga några ord om det men det blir alldeles subjektivt. Jag har läst lite och pratat med folk men det var ingen seriös undersökning.

En av de finaste saker här är att man får resa runt utan att se någon industri och att all energi kommer från naturliga källor - vatten- och vindkraft. Samtidigt mina personliga erfarenheter av att bo i San José är långt ifrån att vara miljövänliga. Luften är sämre än jag har någonsin upplevt tidigare (avgaser), jag har aldrigt ätit så mycket kött och jag producerar mycket skräp som inte går att återvinna (bl.a. får man allt inpackat i tusen plastpåsar). Det verkar dock att det börjar hända saker med källsortering och återvinning och jag är övertygat om att det kommer att bli bättre inom några år.

Det verkar också att majoritetet av folk är medvetna om miljöfrågor. Det finns artiklar som rör miljö på något sätt varje dag i dagstidningar. Folk är också stolta över Costa Ricans natur och har oftast kunskap om den. I den korta artikeln på engelska kan man läsa om den senaste undersökning som visar att nästan alla invånare är medvetna om klimatförändringar och de nämnar samma saker som jag som största miljöproblem - luftförorening och sophantering.

Den biologiska mångfalden är verkligen otrolig och det är något att vara stolt över men det är få som nämnar att under de senaste 50 åren antalet arter har minskat kraftigt och vissa arter som t.ex. aror håller på att försvinna. Positivt att det finns massor med projekt som har som mål att skydda vissa arter. En annan bra sak är ekoturism som växer, men uttrycket "eko", som överallt, är använt lite för mycket, ofta för att tjäna lite extra pengar. Det finns fortfarande folk som inte tar hänsyn till naturen och jag tror att turismen är på väg att förstöra många fina ställen.

Generellt sett har jag en positiv bild av det hur Costa Rica jobbar för naturen. Det är inte perfekt än men mycket har redan gjorts och man ser att de är på rätt spår. Stor respekt för det, för i den delen av världen, där man har många andra problem att lösa och saker att utveckla, att sätta naturen så högt på prioriteringslista är inte så självklart!

Vattenkraftverk. Elektrownia wodna.

Vindkraftspark som jag fick chans att besöka.
Elektrownia wiatrowa, którą miałam okazję odwiedzić.

Intressant, vackert och stör inte kossorna.
Interesujące, piękne i nie przeszkadza krowom.

På tal om biologik mångfald, hem till otroligt många arter. Vulkan Arenal, en till som gömmer sig bakom molnen. Under andra omständigheter är den en perfekt kon.
Jeśli mowa o bioróżnorodności, to miejsce jest niewiarygodnie bogate w gatunki. Wulkan Arenal, jeszcze jeden, który kryje się za chmurami. W innych okolicznościach ma kształt idealnego stożka. 

Vardag i San Jose. Allt står mer än rör på sig och producerar samtidigt mängder av avgaser.
Codzienność w San Jose. Wszystko bardziej stoi niż jedzie i produkuje jednocześnie masy spalin. 

Kostaryka słynie ze swoich działań na rzecz środowiska, różnorodności biologicznej i ekoturystyki. Teraz, po prawie trzech miesiącach pobytu tutaj, mogę powiedzieć parę słów na ten temat, chociaż będą to tylko subiektywne odczucia. Trochę czytałam i rozmawiałam z ludźmi, ale nie był to żaden poważny research z mojej strony.

Jedną z fajniejszych rzeczy w tym kraju jest to, że podróżując wszędzie dookoła nie widzi się w ogóle przemysłu, a cała energia pochodzi ze źródeł odnawialnych – wody i wiatru. Jednocześnie moje osobiste doświadczenia mieszkania w stolicy mają niewiele wspólnego z przyjaznością środowisku. Nigdy wcześniej nie doświadczyłam aż tak zanieszczyczonego powietrza (spaliny), ani nie jadłam tak dużo mięsa, a poza tym produkuję strasznie dużo śmieci, które nie idą do recyklingu (składa się na to m.in. to, że wszystko pakują w mnóstwo foliowych torebek). Trzeba jednak przyznać, że widać, że praca nad recyklingiem zaczyna się na poważnie i zapewne za kilka lat sytuacja będzie o wiele lepsza.

Wydaje się, że większość ludzi jest świadoma problemów, które wiąża się z ochroną przyrody. Każdego dnia w gazecie ukazują się artykuły, które w jakiś sposób dotyczą środowiska naturalnego. Ludzie są też dumni z bogactwa natury i najczęściej mają o niej wiedzę. W tym krótkim artykule po angielsku można przeczytać o niedawnym badaniu, które pokazuje, że niemal wszyscy obywatele są świadomi zmian klimatycznych i wymieniają te same rzeczy, co ja, jako największe problemy - zanieczyszczenie powietrza i gospodarkę odpadami.

Różnorodność biologiczna jest faktycznie niewiarygodna i można być z tego dumnym, jednak mało kto wspomina o tym, że liczba gatunków zmniejszyła się gwałtownie w ciągu ostatnich 50 lat, a niektóre niegdyś popularne gatunki, jak np. ara, są na wyginięciu. Pozytywne jest to, że widać wiele projektów, które mają na celu ochronę konkretnych gatunków. Inna dobra rzecz to ekoturystyka, która cały czas się rozwija, jednak przedrostek ”eko”, jak wszędzie, jest trochę nadużywany, często żeby po prostu trochę więcej zarobić. Ciągle zdarzają się ludzie bez szacunku dla natury i wydaje mi się, że turystyka zniszczy wiele pięknych miejsc.

Ogólnie rzecz biorąc mam pozytywny obraz tego, jak Kostaryka pracuje na rzecz natury. Może nie jest to jeszcze perfekcyjne, ale wiele już zrobiono, także widać, że wszystko zmierza w dobrym kierunku. Wielki szacunek za to, bo w tej części świata, gdzie jest wiele innych problemów do rozwiązania, tak wysoki priorytet dla natury wcale nie jest oczywisty!

Lite blandat

Det finns saker som man ser och vill berätta om Costa Rica men det finns aldrig någon rätt sammanhang så jag bestämde samla några i det här inlägget.

- Det finns folk här som använder vinterjackor och stövlar vid 18-20 grader.
- Det finns galler överallt, varje hus är fylld med galler, lås och allt möjligt skydd. Resultatet är ganska trist och ful.
- En barnvagn är en sällsynt sak. Det kan man förstå när man se trottoaer. Och trottoaer kan man förstå när man ser en flod istället för en väg. Så folk bär bara sina barn.
- Det finns ingen flytande diskmedel, bara som en pasta.
- När barn går för att bada i basängen på mitt projekt (katolsk organisation) måste de simma i vanliga kläder, de får inte visa sina kroppar.
- Äpple är en ganska exotisk frukt här så för folk på min arbetsplats var den mest attraktiva rätten i boken om polsk traditionell mat en äppelpaj. Jag fick baka den.
- Kulturen är billig här, åtminstone tidningar, bio och filmfestivaler. Så ska det vara, tycker jag. Böckerna är kanske lite för dyra och tyvärr läser folk väldigt lite. Jag har knappt sett någon läsa här på offentliga ställen och folkbiblioteken är få och verkar ganska döda.
- Skönhetsnormer av kvinnokroppen är mycket annorlunda. De ligger många kilo över den europeiska normen...
- Julsånger är så mycket mer optimistiska!
- Apelsiner och citroner är gröna.

Ceviche. En kall fisksoppa. Zimna zupa rybna. Pycha! 

Lite jul, lite patriotiska känslor. Klimat świąteczno-patriotyczny. 

Svensk kultur i Costa Rica! Det var jag som hämtade boken från Sverige.
Książka szwedzkiego autora w Kostaryce. Bo ją tam przywiozłam.

Są rzeczy, które obserwuję i chcę opowiedzieć o Kostaryce, ale zawsze brakuje kontekstu, więc zbieram tutaj:

- Niektórzy ludzie chodzą w zimowych kurtkach i kozakach przy 18-20 stopniach.
- Wszędzie są kraty, kłódki, druty kolczaste i tym podobne. Smutne i brzydkie.
- Rzadko można zobaczyć wózek dziecięcy. Co można zrozumieć patrząc na chodniki. Co można zrozumieć patrząc na rzeki płynące czasem ulicami. Więc ludzie noszą dzieci na rękach.
- Zamiast płynu do mycia naczyń jest pasta.
- W miejscu, w którym pracuję (organizacja katolicka, przypominam), jak dzieci idą na basen, to muszą pływać w normalnych ciuchach, bo nie mogą pokazywać ciał.
- Jabłka są dosyć egoztycznym owocem. Jak ludzie z mojej pracy oglądali książkę kucharską z polskimi przepisami, to najbardziej zachwycili się jabłecznikiem, przyszło mi upiec.
- Kultura jest tania, przynajmniej kino, festiwale filmowe i gazety. Tak powinno być! Z drugiej strony książki wcale nie są aż takie tanie i ludzie mało czytają. Prawie nigdy się nie widzi czytających ludzi w miejscach publicznych. Bibliotek jest mało i wygądają dosyć martwo.
- Normy piękności kobiecych ciał są inne niż w Europie. Dobrych parę kilogramów większe...
- Świąteczne piosenki są o wiele bardziej optymistyczne!
- Pomarańcze i cytryny są zielone. 

Ach, jak cudowna jest Panama!

När jag var barn en av mina favorita böcker var Janosch's "Våra drömmars land - En saga om hur den lilla björnen och den lilla tigern reser till Panama". Man kan hitta den uppläst på engelska på youtube om någon är intresserad. Björnen och tigern reser runt för att komma hem som de inte känner igen och för att konstatera att det är deras drömmars land, det kunde inte vara bättre. Jag har en känsla att min hela Costa Rica resa ska ha samma effekt när jag ska komma hem. 

Jag var i alla fall så nära Panama att jag kunde inte låta bli att åka dit. Det vara bara ett par dagar och ganska nära gränsen till Costa Rica, på arkipelagen Bocas del Toro. Själva gränsen mellan länderna är en grej i sig (vi åkte bus till gränsen och sedan en annan bus och en båt). Det är en jättegammal bro, med lösa plankor och många hål i, man kan bara krossa till fots och vara försiktigt med att inte ramla ner in i floden. 

Det är lätt att glömma bort att det regnar i tropiska länder också och jag var inte bra förberedd för det. Jag såg inte allt jag ville på grund av regnet men det var tillräckligt för att uppskatta naturen där, jag fick se en delfin, sjöstjärnor, pelikaner, sengångare, fladdermus, grodor och kolibri. (Också många gamar som är som duvor i stan). Det var spännande men samtidigt hade jag massa tankar om "naturen kontra turister". Särskilt synligt på en strand med sjösjtärnor där folk tränger sig vid högljud musik från barer och även om det står överallt på skyltarna att man inte får röra vid dem eller ta ut från vattnet så finns det folk som gör det ändå. Samma sak med alla motorbåtar som går till delfinernas vik och säkert finns det massa andra exempel på att turismen utsätter vissa arter för fara, inte bara i Central Amerika utan i hela världen. Det gör mig ledsen. 

Sist men inte minst fick jag smaka på lite extra lokal kultur för det var en helg i regionen och hela byn var fylld med folk och i två dagar var det paradmarscher med typisk musik och dans från regionen. Jag gillade det och blev lite avundsjuk av den starka kulturen som unga människor är stolta över, vill delta i och som är fylld med glädje. Filmen jag tog är tyvärr för stor för att bifoga här men det kommer några foton.  

Finaste vyn från en av öarna Zapatillas, hela gruppen av öarna är naturreservat.
Przepiękny widok z jednej z wysp Zapatillas, cała grupa wysp jest rezerwatem przyrody. 

Och finaste stränder.
I przepiękne plaże. 

När det inte regnar är det fint också på Carenero.
Jak nie pada jest też pięknie na wyspie Carenero. 

Super miejscówkę ktoś ma.

Musik... 

...och dans. 

Sjöstjärna. Rozgwiazda. 

Otroligt natur sett från den obligatoriska cykelturen.
Niesamowita natura widziana podczas obowiązkowej wycieczki rowerowej. 

Jätteläskigt ställe, mitt i ingenstans. Vi planerade gå genom hela grottan med en kompis men vi gav upp efter två försök. Jag har aldrig sett så många fladdermus på ett ställe, de syns, hörs, och flyger precis vid ditt huvud. Dessutom finns det massa stora spindlar, grodor och vem vet vad mer. Så fort ljuset utifrån inte syntes, bev det för obehagligt.

Przestraszne miejsce w środku niczego. Planowałam z koleżanką przejść całą tą grotę, ale zrezygnowałyśmy po dwóch próbach. W środku mieszkają setki nietoperzy, które widać, słychać i czuć jak przelatują obok twarzy. Poza tym tysiące wielkich pająków, żaby i kto wie, co jeszcze. Jak tylko kończyło się światło z zewnątrz robiło się naprawdę nieprzyjemnie...  

Gränsen Panama - Costa Rica. Przepiękna granica Panama - Kostaryka. 

Jak byłam mała, jedną z moich ulubionych książek była ”Ach, jak cudowna jest Panama” Janoscha. Jest po angielsku na youtube, jakby ktoś chciał. To historia Misia i Tygryska, którzy przemierzają świat w poszukiwaniu Panamy – kraju ich marzeń. W końcu docierają do swojego własnego domku, którego nie poznają, bo się trochę zarósł i dochodzą do wniosku, że to właśnie jest ich perfekcyjna kraina, kraj marzeń. Mam wrażenie, że do tych samych wniosków prowadzi mnie moja wyprawa do Kostaryki.

W każdym razie, będąc tak blisko Panamy, nie mogłam tam nie pojechać. Tylko na parę dni i blisko granicy z Kostaryką, na archipelag Bocas del Toro. Sama granica była niezłą atrakcją, bo ma postać starego mostu z dziurami i luźnymi deskami, także trzeba się trochę skupić, żeby przypadkiem nie stać się pokarmem dla krokodyli. Jedzie się autobusem do granicy, przejść można tylko pieszo nad rzeką i potem kontynuuje się panamskim busem i motorówką. Panamskie busy przypominają polskie, ludzi się trochę upycha, ile wejdzie.

Łatwo zapomnieć, że w tropikach też pada i trochę nie byłam przygotowana na tyle deszczu. Przez to nie udało mi się zobaczyć wszystkiego, co chciałam, ale to i tak wystarczyło. Natura jest zdumiewająca. Widziałam delfina, leniwce, pelikany, rozgwiazdy, nietoperze, żaby i kolibry. Plus sępy, które są jak gołębie w miasteczku, tylko wielkości kurczaka. Super, ale miałam też dużo myśli na temat ”natura kontra turyści”. Szczególnie na plaży rozgwiazd, gdzie ludzie cisnęli się przy muzyce z plażowych barów i mimo, że wszędzie dookoła pisze, że rozgwiazd nie wolno dotykać, ani tym bardziej wyciągać z wody, znajdują się ludzie, którzy i tak to robią. Podobnie embiwalentne odczucia co do ilości motorówek w zatoce delfinów i są jeszcze setki podobnych przykładów na to, jak turystyka dobija zagrożone gatunki, tak w Ameryce Centralnej, jak i na całym świecie. Smuci mnie to.

I na koniec wspomnę jeszcze o lokalnej kulturze. Mogłam zobaczyć trochę extra, bo w ten weekend było święto regionu i przez dwa ni przez miasteczko maszerowały parady z zespołami muzycznymi i tańcerzami. Bardzo mi się podobało i byłam trochę zazdrosna o tą silną lokalną kulturę, o to, że młodzi ludzie mają chęć w niej uczestniczyć i że tyle w tym wszystkim radości i pozytywnych rytmów. Film, który nakręciłam jest niestety za duży, żeby tu zamieścić, ale jest parę fotek.   

Bra dagar i skolan / Dobre dni w szkole

Att jobba på Obras är antingen jättetråkigt eller jättetacksamt. Nyligen har jag haft några bra dagar efter några då jag inte ens hade lust att gå dit. En bra grej var att jag organiserade ett litet bibliotek med sagor i ett skåp som går att låsa så det finns en chans att böckerna överlever. Ännu en gång till i mitt liv fick jag se att det räcker att ge böcker till barn och det fungerar som magi, man kan inte känna igen vissa jobbiga personer som blir som förtrollade. Mer på bilderna.

Världens enklaste klassificeringssystem.
Najprostszy system klasyfikacyjny na świecie. 

Pojkarna leker sagoteater. Mera böcker till barn!!!
Chłopcy bawią się w teatr bajek. Dać więcej książek dzieciom!!!

Min nya pojkvän är 7 år gammal och bor på barnhemmet. Han bad mig först om mitt telefonnummer för att ringa mig när jag är tillbaka i Sverige. En dag ska han åka dit och hitta mig, sa han. Och sedan ska vi förresten träffas i Kina där han kommer att bo, Det kan man se på bilden.
Mój nowy chłopak ma 7 lat i mieszka w domu dziecka. Najpierw mnie poprosił o numer telefonu, żeby mógł do mnie zadzwonić, jak wrócę do Szwecji. Potem powiedział, że kiedyś pojedzie do Szwecji i mnie tam znajdzie. A poza tym spotkamy się w Chinach, gdzie on będzie mieszkał, co widać na załączonym obrazku. 

Det här händer ganska ofta - prästen som driver hela organisationen har ett viktigt möte med stora givare. Då samlas det alla barn som befiinner sig på plats och sjunger en "tack-sång". Barnen är också tränade att vara supersnälla och söta och det har väldigt lite att göra med verkligheten men det är fint när de sjunger.

Dosyć typowa sytuacja - ksiądz założyciel organizacji ma spotkanie z ważnymi dobroczyńcami. Zbierają się wszystkie dzieci, które są na miejscu i śpiewają specjalną dziękczynną piosenkę. Dzieci są też wytrenowane, żeby być słodkie i grzeczne, niewiele ma to wspólnego z rzeczywistością, ale nie można powiedzieć, że nie śpiewają ładnie. 

Presenter jag fick från pojkar på barnhemmet. Jättesöt av dem, särskilt med tanke på att andra barn bara snor saker från mig.
Prezenty od chłopców z domu dziecka. Przesłodkie, szczególnie, że inne dzieci mi tylko kradną rzeczy. 

Moja praca w Obras jest albo strasznie nudna albo bardzo wdzięczna. Ostatnio miałam parę lepszych dni, po paru, kiedy wcale nie chciało mi się tam iść. Jedną z fajnych rzeczy jest to, że udało mi się zorganizować malutką bibliotekę z bajkami w zamykanej szafie, także jest szansa, że te książki przeżyją. Po raz kolejny byłam świadkiem tego, że wystarczy dać dzieciom książki do rąk, żeby niektóre zmieniły się nie do poznania, jak zaczarowane. Więcej za zdjęciach.