Ach, jak cudowna jest Panama!

När jag var barn en av mina favorita böcker var Janosch's "Våra drömmars land - En saga om hur den lilla björnen och den lilla tigern reser till Panama". Man kan hitta den uppläst på engelska på youtube om någon är intresserad. Björnen och tigern reser runt för att komma hem som de inte känner igen och för att konstatera att det är deras drömmars land, det kunde inte vara bättre. Jag har en känsla att min hela Costa Rica resa ska ha samma effekt när jag ska komma hem. 

Jag var i alla fall så nära Panama att jag kunde inte låta bli att åka dit. Det vara bara ett par dagar och ganska nära gränsen till Costa Rica, på arkipelagen Bocas del Toro. Själva gränsen mellan länderna är en grej i sig (vi åkte bus till gränsen och sedan en annan bus och en båt). Det är en jättegammal bro, med lösa plankor och många hål i, man kan bara krossa till fots och vara försiktigt med att inte ramla ner in i floden. 

Det är lätt att glömma bort att det regnar i tropiska länder också och jag var inte bra förberedd för det. Jag såg inte allt jag ville på grund av regnet men det var tillräckligt för att uppskatta naturen där, jag fick se en delfin, sjöstjärnor, pelikaner, sengångare, fladdermus, grodor och kolibri. (Också många gamar som är som duvor i stan). Det var spännande men samtidigt hade jag massa tankar om "naturen kontra turister". Särskilt synligt på en strand med sjösjtärnor där folk tränger sig vid högljud musik från barer och även om det står överallt på skyltarna att man inte får röra vid dem eller ta ut från vattnet så finns det folk som gör det ändå. Samma sak med alla motorbåtar som går till delfinernas vik och säkert finns det massa andra exempel på att turismen utsätter vissa arter för fara, inte bara i Central Amerika utan i hela världen. Det gör mig ledsen. 

Sist men inte minst fick jag smaka på lite extra lokal kultur för det var en helg i regionen och hela byn var fylld med folk och i två dagar var det paradmarscher med typisk musik och dans från regionen. Jag gillade det och blev lite avundsjuk av den starka kulturen som unga människor är stolta över, vill delta i och som är fylld med glädje. Filmen jag tog är tyvärr för stor för att bifoga här men det kommer några foton.  

Finaste vyn från en av öarna Zapatillas, hela gruppen av öarna är naturreservat.
Przepiękny widok z jednej z wysp Zapatillas, cała grupa wysp jest rezerwatem przyrody. 

Och finaste stränder.
I przepiękne plaże. 

När det inte regnar är det fint också på Carenero.
Jak nie pada jest też pięknie na wyspie Carenero. 

Super miejscówkę ktoś ma.

Musik... 

...och dans. 

Sjöstjärna. Rozgwiazda. 

Otroligt natur sett från den obligatoriska cykelturen.
Niesamowita natura widziana podczas obowiązkowej wycieczki rowerowej. 

Jätteläskigt ställe, mitt i ingenstans. Vi planerade gå genom hela grottan med en kompis men vi gav upp efter två försök. Jag har aldrig sett så många fladdermus på ett ställe, de syns, hörs, och flyger precis vid ditt huvud. Dessutom finns det massa stora spindlar, grodor och vem vet vad mer. Så fort ljuset utifrån inte syntes, bev det för obehagligt.

Przestraszne miejsce w środku niczego. Planowałam z koleżanką przejść całą tą grotę, ale zrezygnowałyśmy po dwóch próbach. W środku mieszkają setki nietoperzy, które widać, słychać i czuć jak przelatują obok twarzy. Poza tym tysiące wielkich pająków, żaby i kto wie, co jeszcze. Jak tylko kończyło się światło z zewnątrz robiło się naprawdę nieprzyjemnie...  

Gränsen Panama - Costa Rica. Przepiękna granica Panama - Kostaryka. 

Jak byłam mała, jedną z moich ulubionych książek była ”Ach, jak cudowna jest Panama” Janoscha. Jest po angielsku na youtube, jakby ktoś chciał. To historia Misia i Tygryska, którzy przemierzają świat w poszukiwaniu Panamy – kraju ich marzeń. W końcu docierają do swojego własnego domku, którego nie poznają, bo się trochę zarósł i dochodzą do wniosku, że to właśnie jest ich perfekcyjna kraina, kraj marzeń. Mam wrażenie, że do tych samych wniosków prowadzi mnie moja wyprawa do Kostaryki.

W każdym razie, będąc tak blisko Panamy, nie mogłam tam nie pojechać. Tylko na parę dni i blisko granicy z Kostaryką, na archipelag Bocas del Toro. Sama granica była niezłą atrakcją, bo ma postać starego mostu z dziurami i luźnymi deskami, także trzeba się trochę skupić, żeby przypadkiem nie stać się pokarmem dla krokodyli. Jedzie się autobusem do granicy, przejść można tylko pieszo nad rzeką i potem kontynuuje się panamskim busem i motorówką. Panamskie busy przypominają polskie, ludzi się trochę upycha, ile wejdzie.

Łatwo zapomnieć, że w tropikach też pada i trochę nie byłam przygotowana na tyle deszczu. Przez to nie udało mi się zobaczyć wszystkiego, co chciałam, ale to i tak wystarczyło. Natura jest zdumiewająca. Widziałam delfina, leniwce, pelikany, rozgwiazdy, nietoperze, żaby i kolibry. Plus sępy, które są jak gołębie w miasteczku, tylko wielkości kurczaka. Super, ale miałam też dużo myśli na temat ”natura kontra turyści”. Szczególnie na plaży rozgwiazd, gdzie ludzie cisnęli się przy muzyce z plażowych barów i mimo, że wszędzie dookoła pisze, że rozgwiazd nie wolno dotykać, ani tym bardziej wyciągać z wody, znajdują się ludzie, którzy i tak to robią. Podobnie embiwalentne odczucia co do ilości motorówek w zatoce delfinów i są jeszcze setki podobnych przykładów na to, jak turystyka dobija zagrożone gatunki, tak w Ameryce Centralnej, jak i na całym świecie. Smuci mnie to.

I na koniec wspomnę jeszcze o lokalnej kulturze. Mogłam zobaczyć trochę extra, bo w ten weekend było święto regionu i przez dwa ni przez miasteczko maszerowały parady z zespołami muzycznymi i tańcerzami. Bardzo mi się podobało i byłam trochę zazdrosna o tą silną lokalną kulturę, o to, że młodzi ludzie mają chęć w niej uczestniczyć i że tyle w tym wszystkim radości i pozytywnych rytmów. Film, który nakręciłam jest niestety za duży, żeby tu zamieścić, ale jest parę fotek.   

Bra dagar i skolan / Dobre dni w szkole

Att jobba på Obras är antingen jättetråkigt eller jättetacksamt. Nyligen har jag haft några bra dagar efter några då jag inte ens hade lust att gå dit. En bra grej var att jag organiserade ett litet bibliotek med sagor i ett skåp som går att låsa så det finns en chans att böckerna överlever. Ännu en gång till i mitt liv fick jag se att det räcker att ge böcker till barn och det fungerar som magi, man kan inte känna igen vissa jobbiga personer som blir som förtrollade. Mer på bilderna.

Världens enklaste klassificeringssystem.
Najprostszy system klasyfikacyjny na świecie. 

Pojkarna leker sagoteater. Mera böcker till barn!!!
Chłopcy bawią się w teatr bajek. Dać więcej książek dzieciom!!!

Min nya pojkvän är 7 år gammal och bor på barnhemmet. Han bad mig först om mitt telefonnummer för att ringa mig när jag är tillbaka i Sverige. En dag ska han åka dit och hitta mig, sa han. Och sedan ska vi förresten träffas i Kina där han kommer att bo, Det kan man se på bilden.
Mój nowy chłopak ma 7 lat i mieszka w domu dziecka. Najpierw mnie poprosił o numer telefonu, żeby mógł do mnie zadzwonić, jak wrócę do Szwecji. Potem powiedział, że kiedyś pojedzie do Szwecji i mnie tam znajdzie. A poza tym spotkamy się w Chinach, gdzie on będzie mieszkał, co widać na załączonym obrazku. 

Det här händer ganska ofta - prästen som driver hela organisationen har ett viktigt möte med stora givare. Då samlas det alla barn som befiinner sig på plats och sjunger en "tack-sång". Barnen är också tränade att vara supersnälla och söta och det har väldigt lite att göra med verkligheten men det är fint när de sjunger.

Dosyć typowa sytuacja - ksiądz założyciel organizacji ma spotkanie z ważnymi dobroczyńcami. Zbierają się wszystkie dzieci, które są na miejscu i śpiewają specjalną dziękczynną piosenkę. Dzieci są też wytrenowane, żeby być słodkie i grzeczne, niewiele ma to wspólnego z rzeczywistością, ale nie można powiedzieć, że nie śpiewają ładnie. 

Presenter jag fick från pojkar på barnhemmet. Jättesöt av dem, särskilt med tanke på att andra barn bara snor saker från mig.
Prezenty od chłopców z domu dziecka. Przesłodkie, szczególnie, że inne dzieci mi tylko kradną rzeczy. 

Moja praca w Obras jest albo strasznie nudna albo bardzo wdzięczna. Ostatnio miałam parę lepszych dni, po paru, kiedy wcale nie chciało mi się tam iść. Jedną z fajnych rzeczy jest to, że udało mi się zorganizować malutką bibliotekę z bajkami w zamykanej szafie, także jest szansa, że te książki przeżyją. Po raz kolejny byłam świadkiem tego, że wystarczy dać dzieciom książki do rąk, żeby niektóre zmieniły się nie do poznania, jak zaczarowane. Więcej za zdjęciach.  

Jul är här / Boże Narodzenie?

Jag fick en liten chock idag när jag kom in i huset på morgonen. Jag var borta den helgen och man kommer in i mitt rum utifrån så jag fick inte se hur hela huset förvandlades under helgen. Det blev en stor julgran och massor med juldekorationer överallt, jag har inte sett så mycket i hela mitt liv. Till och med i toan. Familjen säger att det är framför allt på grund av pojken som bor i huset men generellt sett alla verkar mycket mer fixerade på julen här än på många ställen i Europa. Spännande men också konstigt för dekorationerna är med snö, renar och allt annat som inte hör till landskapet här. Lustigt och förvirrande när det är 11 november och dessutom sommar ute!

Några blandade bilder som bonus:

Teatro Nacional, en pärla i San Jose. Zdarzają się też ładne rzeczy w San Jose. 

Julgranen. Choinka. 

Jag råkade dansa på det här stället. Skulle aldrig tro det! Zdarzyło mi się zatańczyć w tym miejscu. Sama w to nie wierzę!

Krater av vulkanen Poás där bakom molnen, jag har inte träffat någon som har verkligen sett den men det luktar vulkan!
Za chmurą krater wulkanu Poas. Jeszcze nie spotkałam nikogo, kto go faktycznie widział, w każdym razie pachnie wulkanem!

Molnskogen! Las mglisty.

Fjärilen representerar djurvärlden i det här inlägget.
Motyl reprezentuje dzisiaj świat zwierząt.

Dzisiaj obudziłam się i doznałam małego szoku. Nie było mnie przez weekend w domu, a wejście do mojego pokoju jest od zewnątrz, także dopiero rano zdałam sobie sprawę z tego, że dom doznał bożonarodzeniowej metamorfozy przez weekend. Wielka choinka plus niesamowita ilość świątecznych dekoracji, w życiu tyle nie widziałam w jednym domu, włączając toaletę (świąteczna nakładka na spłuczkę, na klapę, zasłonka do prysznica w mikołaje i parę reniferów na ścianach). Rodzina mówi, że to ze względu na domownika sześciolatka, ale mam wrażenie, że ludzie ogólnie świrują tu znacznie bardziej na punkcie świąt niż w wielu miejscach w Europie. Ciekawie, ale też strasznie dziwnie, bo wszystkie dekoracje są ze śniegiem, reniferami i wszystkim, co obce dla tutejszej kultury i klimatu. Trochę śmiesznie i czuję się skołowana tym wszystkim, szczególnie, że jest 11 listopada i jak dla mnie jest lato!

Hälften / Połowa

Det har gått hälften av min tid här och det känns som ett bra tillfälle till en liten sammanfattning. Ingen lätt uppgift. Tiden går ganska fort men samtidigt känns det som om jag har bott här minst ett halvår.

Några saker som jag har vänt mig vid även om jag först trodde att det skulle bli omöjligt:

- ljudnivå (överallt - hemma, på gatan, i skolan)

- kollektivtrafik

- trafik överhuvudtaget 

- massor av människor överallt

- maten (ris och bönor till allt och inte mycket mer än så, min "favorit" rätt - spagetti med ris) 

Några saker som jag ändå saknar ibland:

- tystnad

- att vara ensam

- att vara självgående (allt från att bestämma vad och när jag äter till att gå ut på natten och komma hem själv med kollektivtrafik utan att bry sig för mycket)

- ett riktigt jobb

- ren luft

- min cykel

- Iyengar yoga

- ost 

Några saker som jag har lärt mig:

- att uppskatta mitt vanliga liv, jag har insett hur lycklig jag är av att vara vem jag är och leva var jag gör just nu och ha sådana förutsättnignar som jag har haft och göra vad jag gör... Inte så att jag har aldrig uppskattat det förut men från det perspektivet syns det bättre.

- tålamod

- inget nytt men bekräftat - folk är samma i hela världen

- lite om hur vissa saker fungerar, som välgörenhetsörganisationer eller vissa fattigdomsmekanismer, inget är svart eller vit

Några saker som gör mig glad här:

- naturen

- vänner

- barn jag jobbar med

Jag är nu en origamitant i skolan, ibland en sagotant. Jag hör någon ropa "Kasia!!!" 50 gånger om dagen, jag har visat 200 gånger hur man gör en groda av papper, jag får kramar och pussar varje dag och till och med gulliga presenter. Samtidigt kan jag få en flygande penna i pannan, en spark, snor här och där och jag har lärt mig skrika på barnen. Bara lite, ingenting jämfört med standarder.

Upphitat bland San Josés gator. Znalezione na jednej z ulic San José.  

Jestem mniej więcej w połowie mojego pobytu tutaj i czuję, że czas na małe podsumowanie, chociaż nie jest to łatwe zadanie. Czas leci dosyć szybko, a jednocześnie mam wrażenie, że jestem tu już z pół roku.

Kilka rzeczy, do których się przyzwyczaiłam, nawet jeśli na początku wydawało mi się to niemożliwe:

- hałas (wszędzie – w domu, na ulicy, w szkole)

- komunikacja publiczna

- ruch drogowy ogólnie

- tłumy ludzi

- jedzenie (ryż i fasola do wszystkiego i poza tym niewiele, moje ”ulubione” danie – spagetti z ryżem)

Kilka rzeczy, których mimo wszystko czasem mi brakuje:

- cisza

- bycie samą

- bycie samodzielną (we wszystkim, od decydowania, kiedy i co jem, po możliwość wracania samej w nocy bez specjalnego przejmowania się)

- prawdziwa praca (kto by pomyślał?)

- czyste powietrze

- mój rower

- Iyengar joga

- żółty ser

Kilka rzeczy, których się nauczyłam:

- doceniać moje normalne życie, uświadomiłam sobie, jakie mam szczęście, że jestem tym kim jestem, żyję tam, gdzie żyję, miałam takie możliwości, jakie miałam, robię to, co robię... Nie żebym nigdy wcześniej tego nie doceniła, ale z tej perspektywy widzę to wyraźniej.

- cierpliwość

- nic nowego, ale potwierdzone – ludzie są wszędzie tacy sami

- trochę o tym, jak niektóre rzeczy funkcjonują, np. organizacje charytatywne albo mechanizmy biedy, nic nie jest czarno-białe.

Kilka rzeczy, które mnie tu cieszą:

- natura

- przyjaciele

- dzieci, z którymi pracuję.

W szkole zostałam panią od origami, w przerwach jestem panią od bajek. Słyszę, jak ktoś woła ”Kasia!!!” średnio 50 razy dziennie, pokazałam z 200 razy, jak zrobić żabę z papieru, dostaję uściski i buziaki każdego dnia, a czasem nawet urocze prezenty. Jednocześnie mogę dostać ołówkiem w czoło, kopniaka, smarki tu i ówdzie i nauczyłam się krzyczeć na dzieci. Chociaż tylko trochę, nic w porównaniu z panującymi standardami.

Rio Perdido

Ett till paradis i Costa Rica. Den här gången ett väldigt exklusivt - Río Perdido. Det verkar inte vara särskilt känt ställe, det ligger mitt i ingenstans, en lång bilresa från San José och det är en hel komplex med bungalower, pooler, restaurang etc. plus olika aktiviteter. Jag skulle aldrig åka dit om inte min kompis som tog mig dit. Jag tyckte om stilen där, allt var jättenkelt, naturligt och gjort med smak och naturen var förstås otroligt vackert. Vi stannade bara för en dag för att åka zipline, äta lunch och njuta av varma källor. 

Vad kan man säga? Jag älskar zipline och den var bra gjord, mycket varierad och med utsikten över kanjon, vatenfall, skog och vulkaner. Man kan inte önska mer än så. Sedan ett idylliskt landskap vid floden och vattnet som kommer direkt från vulkanen är varmt som ett bad, jag kunde stanna där i timmar!

På vägen dit besökte vi också Centro de Rescate Las Pumas - ett ställe som liknar ett djurpark med den skillnaden att djuren som bor där är räddade - antingen var det folk som ville ha ett exotisk djur hemma och sedan kunde inte ta hand om dem eller ungar räddade då deras mammor blev jägarnas offer. Djuren verkade må bra där och för mig var det en chans att se djur som en puma eller en jaguar på nära håll.  

Jeszcze jeden mały raj w Kostaryce! Tym razem bardzo ekskluzywny – miejsce nazywa się Rio Perdido i nie należy raczej do najbardziej znanych. Długa droga z San Jose, dostać się tam można tylko samochodem i jest to cały kompleks z restauracją, basenami termalnymi, plus atrakcjami typu szlaki piesze i rowerowe etc. Gdyby nie kolega, który mnie tam zabrał, najprawdopodobniej nigdy nie wpadłabym na to, żeby tam pojechać i nie żałuję. Bardzo podobał mi się styl tego miejsca - prosty, nienachalny, naturalny, wszystko zrobione ze smakiem, a natura oczywiście oszałamiająca. Zostaliśmy tam tylko w ciągu dnia, na zipline (jak ktoś wie, jak to się nazywa po polsku, to poproszę), obiad i kąpiel w termalnej wodzie. 

Co mogę powiedzieć? Ja uwielbiam zipline, a ten był dobrze zrobiony, urozmaicony i z super widokiem na kanion, wodospad, las i wulkany. Czego więcej chcieć? Potem piękne miejsce nad rzeką, gdzie woda płynie prosto z wulkanu i jest jak gorąca kąpiel, mogłabym tam siedzieć godzinami!

Po drodze odwiedziliśmy też Centro de Rescate Las Pumas – miejsce zbliżone do zoo, z tą różnicą, że zwierzęta, które tam przebywają są odratowane – albo od ludzi, którzy chcieli je udomowić, albo  od pewnej śmierci, kiedy ich mamy padły ofiarą kłusowników. Zwierzęta wydają się mieć tam dobrze, a dla mnie była to niesamowita okazja zobaczyć z bliska m.in. pumę i jaguara.